Meristemen

Laten we eens in detail bekijken hoe die diktegroei tot stand komt. In de figuren onderaan staan de verschillende fases afgebeeld. Alles begint bij het uitlopen van een knop waardoor een jonge stengel of scheut ontstaat. Stengels van kruidachtige planten bevatten strengvaatbundels (primaire structuren), welke op de dwarsdoorsnede bij loofbomen in de regel gerangschikt staan in een kring rondom het centrum. Elke vaatbundel bevat xyleem aan de binnenzijde en floëem aan de buitenzijde. Xyleem is plantenweefsel dat zorgt voor opwaarts saptransport (mineralen en veel water). Floëem is plantenweefsel dat zorgt voor neerwaarts saptransport (suikers en minder water). Bij de loofbomen zijn de strengvaatbundels in de regel zogenaamd open. Tussen xyleem en floëem bevindt zich immers een zone met cellen die eventueel nog tot deling in staat zijn. Ze vormen een meristematisch weefsel dat procambium genoemd wordt en langs de binnenzijde xyleemcellen kan afzetten en langs de buitenzijde floëemcellen. Op een bepaald ogenblik worden er bij de loofbomen uit deze primaire structuren secundaire stengelstructuren gevormd. Er vormt zich op doorsnede een ring van cambium dat voortaan zal zorgen voor secundaire diktegroei en houtvorming. Een deel vormt zich uit het procambium tussen het primaire xyleem en het primaire floëem in de strengvaatbundels. Een ander deel vormt zich uit de parenchymcellen welke zich tussen de strengvaatbundels bevinden. We spreken van het interfasciculair cambium. Het cambium gaat vervolgens afwisselend langs de binnenzijde xyleemcellen afscheiden en langs de buitenzijde floëemcellen. We krijgen de vorming van ringvaatbundels (secundaire structuren) uit de strengvaatbundels. Het cambium komt dan op doorsnede ringvormig voor, tussen xyleem en floëem, over de ganse omtrek van de stengel als een doorlopende cilinder. Onder ons klimaat vertonen bomen een groeiperiodiciteit. De stengel groeit namelijk niet in de winter. Ook de wintergroene bomen vertonen ’s winters een periode zonder hoogtegroei noch diktegroei. Tijdens het groeiseizoen realiseert de lengtegroei zich in jaarscheuten (eventueel in twee of meer stappen). Het jaarlijks stoppen en weer hernemen van de diktegroei uit zich in jaarringen. Op een stamdoorsnede of een boorspaan kan men dan de leeftijd van de boom aflezen. De structuur van deze ringen is wel sterk soortafhankelijk. Het is niet zo dat de diktegroei op het einde van het groeiseizoen gewoon stilvalt omdat het weer te slecht wordt. De bomen hebben zich aangepast aan de seizoenen en spelen in op de veranderende weersomstandigheden. Aan de twijgen worden winterknoppen aangemaakt, ook reeds lang voor de eigenlijke winter inzet. In de jaarringen wordt in het voorjaar vroeghout (lentehout) afgezet, wat vooral zorgt voor de sapstroom met brede sapkanalen en dunne celwanden. Later in het groeiseizoen vormt de boom laathout (zomerhout), wat vooral instaat voor de stevigheid van de stam met duidelijk dikkere celwanden. In vele gevallen kan men het donkerdere laathout met het blote oog onderscheiden van het blekere vroeghout. Zowel in xyleem als floëem vinden we houtstralen, die zorgen voor horizontaal saptransport. De allereerste “houtstralen” zijn dan in feite de zones met parenchymcellen tussen de strengvaatbundels in. De eerste houtstralen worden ook wel eens mergstralen genoemd, omdat ze doorlopen tot aan het merg. Het zou echter fout zijn alle houtstralen mergstralen te noemen. Naarmate de diktegroei zich verder zet, worden houtstralen bijgevormd omdat de omtrek toeneemt. Wat we dus gewoonlijk hout noemen kan gedefinieerd worden als secundair xyleem van loofbomen en naaldbomen. Het secundair floëem is in de regel niet sterk genoeg, te dun of te weinig duurzaam om een praktisch gebruik te kennen.