Bouwen aan groenexpertise

Natuurtype: Wilgenvloedbos met Reuzenbalsemien en Bittere veldkers

Wilgenvloedbossen vind je in het zoetwatergetijdengebied. Het zijn bossen of struwelen die overstromen bij rivierhoogtij. Dit kan één tot twee keer per dag zijn of maar één keer per jaar afhankelijk van de plaats t.o.v. de rivierbedding. Een zeer veel voorkomende exoot is Reuzenbalsemien, kenmerkende inheemse soorten zijn Bittere veldkers, Spindotterbloem en Gele waterkers.

Het Wilgenvloedbos met Reuzenbalsemien en Bittere veldkers is kenmerkend voor het zoetwatergetijdengebied. Het komt voor op buitendijkse gronden die permanent vochtig zijn en periodiek overstroomd worden ten gevolge van het rivierhoogtij. Dit kan gaan van één tot twee maal per jaar tot één tot twee maal per dag, naargelang de plaats in de vallei. Op de natste plaatsen ontstaat een wilgenstruweel (De Fré & Hoffmann, 2004) en op de hogere gronden een Schietwilgenbos. Gezien het relatief beperkt aantal opnamen was het niet mogelijk om binnen deze bostypegroep meerdere bostypes te onderscheiden. De boomlaag bestaat in de meeste gevallen uit Schietwilg, al is die vaak aangeplant. Op sommige plaatsen is cultuurpopulier aangeplant. In de struiklaag zijn Duitse dot en hybriden tussen Katwilg en Amandelwilg het meest typisch. De correcte determinatie van wilgensoorten is echter niet evident (zie o.m. Zwaenepoel, 2003 en 2005; Bastiaens et al., 2006). Deze moeten dus met de nodige omzichtigheid behandeld worden. De kruidlaag wordt getypeerd door Reuzenbalsemien, een recent ingeburgerde soort. Momenteel is deze soort typisch voor de grote riviervalleien, maar meer en meer wordt ze ook aangetroffen in kleinere beekvalleien (Van Landuyt et al., 2006). In het Wilgenvloedbos wordt Reuzenbalsemien vergezeld door Grote brandnetel, Bittere veldkers, Bitterzoet, Ridderzuring, Spindotterbloem, Ruw beemdgras, Haagwinde en Waterpeper.

Verspreiding:

Het Wilgenvloedbos met Reuzenbalsemien en Bittere veldkers is het bostype van de getijdenzone van de grote rivieren. In Vlaanderen is het nog beperkt aanwezig langs de Beneden-Schelde en haar zijrivieren Durme en Rupel. Ook enkele opnamen uit de Grensmaas worden tot dit type gerekend. Mooie voorbeelden vindt men in het schor bij De Notelaer in Bornem, het Groot Schoor van Grembergen, ’t Stort bij Weert en het Sint-Amandsschor. Potentieel gaat het over enkele duizenden ha, maar door waterwerken en indijking is het areaal beperkt (Vandekerkhove, 1998). Er zijn geen opnamen van dit bostype in het vegetatiemeetnet van de bosinventarisatie (Bos & Groen, 2001). Volgens Vandevoorde et al. (2008) gaat het om zowat 230 ha langs de Zeeschelde, Durme en Rupel. Buiten Vlaanderen is dit bostype alleen bekend van de Rijn- en Maasmonding in Nederland en de Elbemonding in Duitsland (Weeda et al., 2005).

Bodem:

Het Wilgenvloedbos met Reuzenbalsemien en Bittere veldkers komt voor op alluviumbodems in de valleien van de grote rivieren (vooral Beneden-Schelde en zijrivieren). Deze bestaan uit lichte en zware kleibodems, maar bevatten ook een vrij hoog leemgehalte (Van de Moortel & Deckers, 1998). Kenmerkend voor het milieu van de Wilgenvloedbossen zijn een hoge dynamiek en een ruime beschikbaarheid van water, kalk en voedingselementen. Sedimentatie, al of niet afgewisseld door erosie, en een periodieke opeenvolging van overstroming en droogvallen maakt dat de bodemvorming in een pionierfase blijft steken. Niet alleen veenvorming is uitgesloten - een wezenlijk verschil met de Elzenbroekbossen - maar ook de ontwikkeling van een humuslaag vindt slechts in beperkte mate plaats (Wolf et al., 2001). Tevens brengen de overstromingen met zich mee dat vestiging van houtgewassen alleen mogelijk is als kieming en ontwikkeling van de jonge planten zich snel voltrekken, of als deze kwetsbare jeugdfase door vegetatieve vermeerdering wordt omzeild. Door de schurende werking van het stromende water en door aanvoer van materiaal dat met de stammen botst -grind, drijfhout, ijs - vindt dikwijls beschadiging plaats, wat een groot regeneratievermogen van de houtgewassen vergt (Weeda et al., 2005).

Ellenbergwaarden:

De Wilgenvloedbossen met Reuzenbalsemien en Bittere veldkers worden gekarakteriseerd door halfschaduw- tot lichtverdragende plantensoorten van vochtige, stikstofrijke en zwak zure bodems. Dit bostype heeft de hoogste mN-waarde van alle bostypes in Vlaanderen, wat dus betekent dat het voorkomt in de meest voedselrijke omstandigheden.

Natuurbeheer (onderhoudsbeheer) uitgebreid:

Het Wilgenvloedbos met Reuzenbalsemien en Bittere veldkers is volledig afhankelijk van de rivier waarlangs het gelegen is. Elke regulatie van die rivier is daarom van grote invloed, meestal in negatieve zin. Kanalisatie, opstuwing en verlegging beïnvloeden het waterregime. Chemische vervuiling en andere afvallozingen leiden tot ernstige verruigingen. Bij verlaging van de waterstand of bij bedijking van de rivier waardoor de regelmatige overstromingen wegvallen, treedt binnendijks successie naar een Essen-Elzenbos of Iepen-Essenbos op. De sturing van het waterregime is dus allesbepalend. Herstel van dit bostype bestaat uit het zo veel mogelijk reduceren van deze bedreigingen, door herstel van het oorspronkelijk waterregime. Aan de waterkwaliteit en de aanvoer van uitheemse soorten (zoals Reuzenbalsemien) valt echter niet altijd te verhelpen (Van der Werf, 1991). Nieuwe ontwikkelingsmogelijkheden voor dit type worden geboden in het kader van allerlei infrastructuurwerken voor waterberging (gecontroleerde overstromingsgebieden). Het inwendig beheer bestaat vooral uit niets doen. Ook hakhoutbeheer met een langere omlooptijd is mogelijk. Het traditionele grienden- of hakhoutbeheer kan op beperkte oppervlakte wel overwogen worden vanuit cultuurhistorisch of avifaunistisch oogpunt. Voor de epifytische mos- en korstmosflora is het van belang dat er genoeg oude stammen en stoven voorkomen die bij vloed niet onder water komen.

Grondwaterafhankelijk:
Niet van toepassing
Ontwikkelingsduur:

Zoals ook blijkt uit het historisch onderzoek van de Zeeschelde (Van Braeckel et al., 2006), zijn Wilgenvloedbossen met Reuzenbalsemien en Bittere veldkers meestal nog jonge bossen.

Natuurwaarde:

De kruidlaag van de Wilgenvloedbossen bestaat vooral uit natte ruigte- en moerasplanten en bevat weinig zeldzame soorten. Eén van de zeldzame (onder)soorten is de Spindotterbloem. Oud-bosplanten komen er niet voor. De wilgen kunnen wel bijzonder rijk zijn aan epifytische mossen (Weeda et al., 2005). Dit bostype is zeldzaam in Europa en behoort daarom tot het prioritair habitattype 91E0, waarvoor Speciale Beschermingszones zijn aangewezen (Decleer, 2007).

Recreatieve waarde:

Gezien de zeer natte standplaats is dit bostype niet toegankelijk voor recreanten.