Bouwen aan groenexpertise

Vennen

Voedselarme, zure plassen

Definitie:

Een ven kan ontstaan op een plaats waar water op een ondoordringbare laag stuit. Zo'n ven staat niet in verbinding met het grondwater, maar wordt enkel door neerslag gevoed, waardoor het waterpeil nogal kan schommelen. Vennen komen ook voor op plaatsen waar het grondwater boven het maaiveld uitkomt. Het water is doorgaans voedselarm en matig zuur. We vinden ze vooral in het heide- en veengebieden, bijvoorbeeld op plaatsen waar water zich verzamelt in putten die het resultaat zijn van vroegere veenwinning of waar zoveel zand is weggestoven dat de grondwatertafel is bereikt. Dat betekent wel dat ze in tijden van extreme droogte langdurig kunnen droogvallen. Door het veranderende klimaat kunnen deze perioden steeds vaker gaan voorkomen. Naast droogte is ook stikstofdepositie een bedreiging voor de vennen. Verzuring en vermesting tasten de biodiversiteit in de vennen en de gezondheid van de bodems aan.

Vanwege het bijzondere leefmilieu zijn vennen enorm belangrijk voor de biodiversiteit. In en rondom vennen komen specifieke soorten voor die nergens anders worden aangetroffen, zoals oeverkruid en speerwaterjuffer.

Grote, ondiepe en licht glooiende vennen worden gekenmerkt door brede, open en zandige oevers. Zulke brede oeverzones die als gevolg van het schommelende waterpeil afwisselend nat en droog staan, bieden groeimogelijkheden voor tal van plantensoorten. Kleinere vennen hebben vaak erg steile oevers. Vennen verrijken heidegebieden met totaal nieuwe levensgemeenschappen. Ze hebben elk een eigen soortensamenstelling en verschillen dankzij hun sterk schommelende waterpeil, voedselarmoede en zuurtegraad sterk van andere stilstaande waters die in de omgeving kunnen voorkomen, zoals poelen, kreken of meren. Door verzuring, voornamelijk als gevolg van depositie, is het water in verschillende vennen te zuur geworden. Terwijl de natuurlijke zuurtegraad van de vennen een gevolg is van processen die tientallen jaren tot eeuwen in beslag nemen en hoofdzakelijk veroorzaakt wordt door het veenmos dat erin groeit, gaat verzuring als gevolg van luchtverontreining zeer snel. Daardoor daalt de beschikbaarheid van verschillende voor planten essentiële voedingstoffen en verdwijnen heel wat plantensoorten. Verzuring zorgt er ook voor dat de afbraak van organisch materiaal trager verloopt. Daardoor ontstaat op de bodem van het ven een dikke sliblaag. Wanneer het ven tijdelijk droogstaat, komt de modder in contact met lucht, breekt het organisch materiaal zeer snel af. Daardoor komen veel voedingsstoffen vrij, die ongewenste ruigtesoorten zoals pitrus de kans bieden zich in het ven te vestigen.

Om de vennen weer helemaal geschikt te maken als leefmilieu voor bijzondere planten en dieren zijn daarom maatregelen nodig. Deze richten zich vooral op het vrijmaken van de oevers van bomen, het verwijderen van de sliblaag op de bodem, het verwijderen van exoten zoals zonnebaars het op orde brengen van de waterhuishouding. Met name goede grondwaterpeilen zijn heel belangrijk om een ven robuuster te maken tegen bijvoorbeeld een zeer droge zomer zoals afgelopen jaar.

Plant- en diergemeenschappen in vennen verdragen wel enige droogval in de nazomer, maar vragen toch het grootste deel van het jaar water in een ven. Vennen met veenmossen in de oever zouden zelfs permanent watervoerend moeten blijven.