Bomen beschermen bij bronbemaling

Bronbemaling betreft een techniek die ervoor zorgt dat het grondwater tijdelijk lokaal kan verlaagd worden. Dat is vaak noodzakelijk voor de bouw van kelders, zwembaden, regenwaterputten, enzovoort. 

Om een grondwaterverlaging te realiseren boort men putten rond de bouwput, tot in de grondwatertafel. De watertafel wordt verlaagd door water op te pompen. Afhankelijk van o.m. het bodemtype en de diepte van de onttrekking kan de grondwatertafel tot geruime afstand van de bemaling dalen. Dit gaat dan over enkele meters tot enkele honderden meters of zelfs verder. 

Om de invloed van een bronbemaling in te schatten kan de boomexpert zelf een berekening maken. Op de website van de Vlaamse Milieu Maatschappij staat een rekenblad (https://www.vmm.be/water/grondwater/bemaling/richtlijnen-bemalingen-ter-bescherming-van-het-milieu(opent nieuw venster)) dat hiervoor kan gebruikt worden. Dit is echter een zeer gespecialiseerde berekening, waarbij de doorlaatbaarheid van de bodem het grootste struikelblok is. In de meeste gevallen zal de boomexpert zich echter beroepen op een bemalingsnota van een gespecialiseerd geotechnisch bureau. Dergelijke studie is sowieso noodzakelijk om een vergunningsaanvraag te kunnen doen. In een bemalingsstudie staat in het beste geval een luchtfoto met concentrische cirkels die aangeven tot waar welke mate van grondwaterverlaging wordt verwacht. 

De hamvraag is hoeveel grondwaterverlaging een boom kan verdragen. Dit is afhankelijk van factoren zoals boomsoort, leeftijd, gezondheid, bodemtype, duur van de verlaging, enzovoort. Een eenduidig antwoord formuleren is daarom niet eenvoudig en vormt één van de belangrijkste moeilijkheden bij het uitwerken van een protocol. 

Het resultaat is dat verschillende vergunningverlenende overheden andere eisen kunnen opleggen. Zo zal het Agentschap Natuur en Bos bijvoorbeeld een minder sterke grondwaterverlaging tolereren dan een stad of gemeente. Het spreekt voor zich dat hoe minder verlaging men tolereert, hoe hoger de kost wordt voor compenserende maatregelen. Een correcte inschatting van het risico is noodzakelijk om de kosten van het behoud van de getroffen bomen in proportie te stellen met het te realiseren bouwwerk.

Na een inventarisatie van de bomen op en rond het projectterrein en een analyse van de bemalingsstudie, zal de boomexpert moeten bepalen of er waardevolle bomen binnen de invloedssfeer staan.  Er kunnen zowel bomen op het perceel van de bouwwerf staan, als op de omringende percelen. Dikwijls gaat het om een afweging tussen het risico dat de werken veroorzaakt, de waarde van de bomen en het risico dat een bouwheer hierin wenst te nemen. Vaak kan de vergunningverlenende overheid hier ook zelf aanbevelingen voor geven en zelf beslissen welke bomen als waardevol worden beschouwd.

Indien er waardevolle bomen in de buurt staan, kan de impact van bemaling op verschillende manieren worden beperkt. Zo kan men met een waterdichte bouwkuip werken. Binnen dit scenario wordt een waterdichte wand geboord tot op een kleilaag. Als er dan in de bouwput bemaald wordt, wordt de invloed op de omgeving tot quasi nul herleid. Dit is de beste compenserende maatregel, maar ook veruit de duurste. Bovendien is deze optie niet altijd mogelijk. Om te beginnen moet er een kleilaag op een acceptabele diepte aanwezig zijn. 

Er bestaan methodes om het grondwater artificieel op peil te houden door het opnieuw injecteren van het bemalingswater in het grondwater, een zogenaamde retourbemaling. Dit is niet alleen technisch moeilijk uitvoerbaar, maar ook erg duur en de resultaten zijn niet altijd even betrouwbaar. Er bestaat een groot risico op het lokaal verhogen van de grondwatertafel, wat risicovoller kan zijn dan een verlaging.

Een goedkope compenserende maatregel bestaat erin de bemaling in het rustseizoen van de bomen door te laten gaan. Wanneer bomen geen blad hebben, is hun verdampingsgraad laag en hebben ze weinig vochtbehoefte.  In die periode zullen ze slechts een beperkte invloed ondervinden van een grondwaterverlaging. Het rustseizoen loopt ruwweg van november tot maart. Elke bronbemaling die langer dan een half jaar duurt komt dus niet in aanmerking voor deze maatregel. Bovendien moet er ook rekening gehouden worden met het feit dat de bemaling niet altijd kan afgezet worden wanneer het gebouw boven het maaiveld uitkomt. Om te voorkomen dat het stijgende grondwater het gebouw zou kunnen opdrukken, moet het voldoende zwaar zijn om die opwaartse druk te weerstaan. 

Een andere veel voorkomende maatregel is het toepassen van een beregening. Hierbij is het belangrijk dat de gehele wortelzone wordt beregend. In de praktijk legt men soms een waterslang die continu water geeft. Daarmee doe je vaak meer kwaad dan goed. De bedoeling van een beregening is om het vochtgehalte van de wortelzone tussen veldcapaciteit en verwelkingspunt te houden. Of anders gezegd: de bodem mag niet uitdrogen, maar hij mag ook niet te nat zijn. Bij een te hoge en te frequente watergift kunnen wortels verstikken door zuurstofgebrek. De wortelzone is bovendien een driedimensionaal volume waardoor niet alleen de beregeningsoppervlakte, maar ook de beregeningsdiepte belangrijk is. Al deze factoren zorgen ervoor dat het plaatsen van een correcte beregening specialistenwerk voor boomtechnici is. De voorwaarden voor een beregening dienen dan ook steeds nauwgezet beschreven te zijn. In sommige gevallen kan het nodig zijn dat een boom 20.000 liter water per week krijgt, op een wijze die bodemverluchting garandeert.