Bouwen aan groenexpertise

Ingekorven vleermuis

Myotis emarginatus

De Ingekorven vleermuis is een middelgrote vleermuis met een spanwijdte van 22-27 cm waardoor zij in staat is tot langzame, wendbare bewegingen, tot dicht tegen de vegetatie. De vacht is eerder warrig met dorsaal een roodbruine tot rossig kleur en ventraal is de kleur duidelijk lichter en eerder grijs - geel van kleur. De Ingekorven vleermuis dank zijn naam aan zijn grote brede oren die halverwege een inkeping vertonen. Kenmerken van het geluid (Heterodyne): Type geluid: toonloos Optimale frequentie: 50 kHz of nog wat hoger Ritme: snel, dikwijls onregelmatig tijdens de jacht Geluidssterkte: zwak in besloten omgeving, maar luider in halfopen omgeving Verwarring mogelijk met: baardvleermuis, watervleermuis, bechstein’s vleermuis, franjestaart Fragment: Ingekorven vleermuizen jagen rond boomkronen op een kerkplein (Heterodyne-opname op 45Khz, Marc Van De Sijpe) Your browser does not support the audio tag.

Beheer:

De soort is uiterst gevoelig aan verstoring. De bescherming van kraamkolonies in gebouwen en grotten, van overwinteringsverblijfplaatsen, van foerageerbiotopen in hardhoutbossen en structuurrijk cultuurlandschap alsook het voorkomen van versnippering tussen gescheiden biotopen, het toegankelijk maken van veestallen en het weren van bestrijdingsmiddelen in de landbouw, worden weerhouden als de primordiale beschermingsmaatregelen voor deze soort.

Deze kritische soort is vooral gebaat met een aangepast beheer van de winter- en zomerverblijven met speciale aandacht voor de hoge temperatuurvoorkeur. De kwaliteit van de jachtgebieden kan worden verbeterd door behoud of herstel van kleinschalige landschappen met veel houtkanten en bomenrijen en de aanleg van verbindende landschapselementen tussen de jachtgebieden. Extensieve veeteelt met open veestallen in de onmiddellijke omgeving zijn gunstig voor het voortplantingssucces. Het prooiaanbod kan worden verhoogd door een geringer gebruik van insecticiden en ontwormingsmiddelen in de landbouw.

Monitoring:

De Ingekorven vleermuis is een middelgrote vleermuis met een spanwijdte van 22-27 cm waardoor zij in staat is tot langzame, wendbare bewegingen, tot dicht tegen de vegetatie. De vacht is eerder warrig met dorsaal een roodbruine tot rossig kleur en ventraal is de kleur duidelijk lichter en eerder grijs - geel van kleur. De Ingekorven vleermuis dank zijn naam aan zijn grote brede oren die halverwege een inkeping vertonen.

De echolocatiegeluiden van de Ingekorven vleermuis zijn relatief zacht en meestal pas op slechts enkele meters afstand van een batdetector detecteerbaar (4-5 m), net daarom wordt dit type van echolocatie aangeduid als fuistersonar. Het FM-signaal heeft een pulsduur van 1.5-4 ms en kent een startfrequentie boven de 140 kHz en een eindfrequentie bij ongeveer 38 kHz (soms reeds bij 48 kHz maar zelden lager dan 30 kHz). Op basis van kwalitatieve geluidsopnamen kan de soort vaak duidelijk worden herkend door de hoge begin- en eindfrequenties. Deze geluiden hoor je met een heterodyne detector als droge tikken.

Maximumleeftijd:
16 jaar
Areaal:

De ingekorven vleemuis kent een algemene verspreiding in Europa, gaande van Noord-Afrika tot in Vlaanderen, Zuid-Nederland en Zuid-Polen. In Duitsland komt deze soort enkel voor in warmere gebieden zoals de Rijnvallei en het Rossenheinerbassin. Ons land bevindt zich dus op de noordelijke grens van haar verspreidingsgebied. In Vlaanderen zijn er een tiental gekende kolonies, waarvan minstens 8 kraamkolonies. De winterpopulatie bedraagt enkele honderden dieren, geconcentreerd in de Limburgse mergelgroeven en de Antwerpse fortengordel.

Levenscyclus en fenologie:

De paring vindt plaats op het einde van de zomer, tijdens het ‘zwermen’. Evidentie van parende dieren tijdens de winterslaap werd tot op heden, voor deze soort, nog niet waargenomen. Tijdens de zwermperiode vertoeven solitaire mannetjes veelal in de ruime omgeving van een kraamkolonie. Ze hangen vaak gewoon tegen een buitengevel en zitten ook overdag niet weggekropen. Bij zwermonderzoek in deze periode worden ook regelmatig mannetjes gevangen aan de ingang van gekende winterverblijfplaatsen. De fertilisatie zelf vindt pas zeer laat in het voorjaar plaats. Kraamkolonies worden bijgevolg vrij laat in het voorjaar gevormd. De jongen wordt dan ook pas einde juni, begin juli geboren. De kolonie valt al uiteen op het einde van augustus – begin september. Hoewel een tweeling niet uitgesloten is, zien we meestal slechts één jong per partus. De jongen zijn reeds vliegvlug op vier á vijf weken. Hoewel een gemiddelde leeftijd van 2.8 tot 3.5 jaar wordt opgetekend, zijn er leeftijden tot 16 - 18 jaar gekend. Vertoring van verblijfplaatsen speelt een belangrijke factor bij sterfte. Zo kunnen de vrouwtjes bij verstoring van de zomerverblijfplaats, de kolonieplaats verlaten en de jongen alleen achterlaten, ookal zijn deze nog niet in staat om zelf te vliegen. Bij verstoring wordt niet enkel gedacht aan verstoring door de mens maar spelen andere verstoringsfactoren zoals bijvoorbeeld het weer een belangrijke rol. Tijdens natte, koude zomers wordt een grotere kraam sterfte waargenomen dan tijdens drogere en warmere zomers.

Verspreiding:

Omdat ringonderzoek in het verleden vooral tijdens de winterperiode plaatsvonden is er nog maar weinig geweten over de migratie tussen zomer- en winterverblijfplaatsen. Hoewel de langste afstand die werd waargenomen zo'n 106 km bedroeg, wat er toch wel op wijst dat de Ingekorven vleermuis een behoorlijke afstand kan afleggen, wordt algemeen aangenomen dat de migratie afstand tussen de zomer- en winterverblijfplaasten slechts zelden groter is dan 40 km. Opgemerkt dient te worden dat de migratie afstand sterk gerelateerd is aan een geschikte overwinteringsverblijfplaats in de nabijheid van de kolonie.

Ecologie:

Winterverblijfplaats: De soort verblijft in de winter voornamelijk in grotten, forten, en grotere bunkercomplexen waar er een stabiele en vrij hoge temperatuur heerst tussen 6 en 12°C. Door deze temperatuurvoorkeur worden ze meestal vrij ver van de ingang teruggevonden waardoor kleinere objecten voor deze soort minder geschikt worden geacht. Het is een soort die bijna steeds vrijhangend wordt aangetroffen tijdens de winterslaap en dit vaak in kleine groepjes of clusters van 5-30 dieren, in Frankrijk zijn clusters bekend van meer dan 100 dieren. Zomerverblijfplaats: In het noorden van het verspreidingsgebied worden zomerverblijfplaatsen veelal teruggevonden in gebouwen, dit gewoonlijk onder daken van kerken en particuliere huizen en veestallen. Hierbij is er een grote voorkeur voor koele en lichte zolders. In het zuiden is er een duidelijke voorkeur voor grotten. Jachtgebied Het voornaamste jachtgebied van de Ingekorven vleermuis is bos maar ook in boomgaarden, in weilanden als langs houtkanten wordt er gejaagd. De jachtgebieden kunnen wel meer dan 10 km ver van de zomerverblijfplaats gesitueerd worden. Ook open veestallen wordt als jachtgebied gebruikt waar met name stalvliegen (Stomoxys calcitrans) en een soort huisvlieg (Musca autumnalis) als maaltijd wordt verorberd. Voedsel: Analyse van de keutels toont aan dat vliegen, spinnen en vlinders het hoofdbestanddeel uitmaken van het voedsel van de Ingekorven vleermuis. Over gans het verspreidingsgebied is de prooisamenstelling zeer gelijklopend al kunnen de verhoudingen van de prooien die in de uitwerpselen teruggevonden worden wel sterk verschillen. De Ingekorven vleermuis kan door zijn trage en wendbare vlucht vliegen van de vegetatie en stalmuren plukken. Of dat spinnen nu door middel van gleaning worden gevangen of dat de vleermuis doorheen het spinnenweb vliegt is nog enigszins onduidelijk al toont en Franse studie aan dat de vleermuizen vaak bedekt waren met spinnenrag. Naast deze insecten worden ook andere insecten in kleinere aantallen aangetroffen in de uitwerpselen: gaasvliegen, hout- en stofluizen, wespachtigen, tripsen en kevers. Hoewel de Ingekorven vleermuis zich gespecialiseerd heeft in een aantal prooisoorten is de verhouding tussen deze prooien sterk afhankelijk van het gebied.

Rode lijst:
Met uitsterven bedreigd
Habitatrichtlijn 2:
Ja
Habitatrichtlijn 4:
Ja
Vogelrichtlijn:
Nee
Jachtwild:
Nee
Invasieve exoot:
Nee
Soortenbesluit:
Categorie 3 (Bijlage 4 habitatrichtlijn)
Bedreigingen:

Sinds de jaren vijftig daalde de populatie aan de noordelijke rand van het verspreidingsgebied zeer sterk door de verdwijning van geschikt jacht biotoop, door het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw (insecticiden en ontwormingsmiddelen) met een dalend insectenaanbod als oorzakelijk gevolg, door een toenemende versnippering van verschillende biotoopelementen gerelateerd aan infrastructuur aanpassingen, door het ontoegankelijk worden van veestallen en tot slot door verstoring van geschikte winter- en zomerverblijfplaatsen ten gevolge van lawaaihinder, renovatie, sloop en verlichting van gebouwen (of delen er van) die door de soort gebruikt worden. Momenteel kan de populatie in Duitsland als stabiel omschreven worden terwijl in Nederland en België, een voorzichtige groei van de populatie kan worden opgetekend. De bescherming van kraamkolonies in gebouwen en grotten, van overwinteringsverblijfplaatsen, van foerageerbiotopen in hardhoutbossen en structuurrijk cultuurlandschap alsook het voorkomen van versnippering tussen gescheiden biotopen, het toegankelijk maken van veestallen en het weren van bestrijdingsmiddelen in de landbouw, worden weerhouden als de primordiale beschermingsmaatregelen voor deze soort.

Biotooptype:
boomgaarden
Bossen
Houtkanten
Open stallen
In samenwerking met:
Referenties
  • Sven Verkem, Joachim De Maeseneer, Bob Vandendriessche, Goedele Verbeylen & Stijn Yskout. Zoogdieren in Vlaanderen. Ecologie en verspreiding van 1997 tot 2002. Natuurpunt Studie eb JNM-zoogdierenwerkgroep.
  • Christian Dietz, Otto von Helversen & Dietmar Nill, Vertaling en bewerkking: Peter H.C. Lina Vleermuizen - Alle soorten van Europa en Noordwest-Afrika. Biologie, Kenmerken, bedreigingen. De Fontein|Tirion Uitgevers B.V.
  • Peter Twisk, Annemarie van Diepenbeek & Jan Piet Bekker, Veldgids Europese zoogdieren. KNNV Uitgeverij.
  • Decleer, K. (red.) Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Noordzee. Habitattypen, dier- en plantensoorten. INBO 2007, Brussel, 584p.