Bouwen aan groenexpertise

Meervleermuis

Myotis dasycneme

De Meervleermuis lijkt op de Watervleermuis, maar is duidelijk groter met relatief lange oren. De tragus is kort, licht naar binnen gekromd en met afgeronde top. Op de onderzijde van de staartvlieghuid komen enkele witte haren voor, dit kenmerk bezorgde de soort haar wetenschappelijke naam (dasycneme = harige kuit). De rugvacht is licht-tot donkerbruin en heeft een zijdeachtige glans. De buik heeft een grijswitte tint. De snuit heeft vrij grote neusknobbels, de voeten zijn opvallend groot en hebben lange tastharen. De meervleermuis heeft dikke onderarmen, met een duidelijk paarsroze tint. De Meervleermuis behoort tot een van de grotere vleermuissoorten van ons land. Mannetjes zijn gemiddeld kleiner met een onderarmlengte van 46,3 mm en een gewicht van rond de 16 gram, tegen 47,2 mm en 19 gram bij de vrouwtjes (Haarsma). De Meervleermuis heeft een opvallende manier van vliegen, zeer snel laag boven het water in rechtlijnige vlucht. Dat doet ze vooral boven grote waterplassen en brede vaarten. Op smalle sloten, langs bomenrijnen en boven weilanden vliegt de Meervleermuis langzamer. Meervleermuizen kunnen plotse richtingsveranderingen uitvoeren maar zijn niet in staat om langzaam in kleine cirkels te draaien, zoals Franjestaart en Grootoorvleermuis wel kunnen.
Gerelateerd onderwerp

Rabiës

De soort is vooral gebaat met een aangepast beheer van de winter- en zomerverblijven en het behoud of herstel van verbindende landschapselementen zonder lichthinder met en tussen de jachtgebieden. Goede jachtgebieden bieden, ongeacht de windrichting, voldoende beschutte oevers waar het wateroppervlak ongerimpeld is. Natuurlijke oevers met goed ontwikkelde oevervegetatie verhogen de insectenrijkdom van een waterplas, vaart of rivier. Een waterpartij moet voldoende groot open water bezitten, vrij van kroos of waterplanten met drijvende bladeren. Een goede waterkwaliteit en natte graslandcomplexen met lijnvormige landschapselementen in de omgeving zijn gunstig. Een goede kennis van de ecologische eisen en het lokale jachtgebied is noodzakelijk om gepaste maatregelen te nemen en nadelige effecten van eventuele lokale ingrepen te vermijden of te verzachten.
De echolocatiegeluiden van de Meervleermuis zijn heel gevarieerd. Tijdens de snelle rechtlijnige vlucht boven groot open water gebruikt ze vaak lange pulsen (tot 25 ms) met een piekfrequentie rond 33 kHz en een smalle bandbreedte (frequentieverloop van 45 tot 25 kHz). Rond 33 kHz is er een vrij lang QCF stuk. Deze geluiden hoor je met een heterodyne detector als smakkende, natte geluiden. Bij de langzame vlucht is de pulsduur middellang (7-15 ms), de bandbreedte is al wat groter, de piekfrequentie ligt rond 35 kHz en er is nog een QCF stukje. Ook deze geluiden klinken in heterodyne nog als natte, kletterende geluiden. Wanneer Meervleermuizen dicht langs rietkragen, bomen of gebouwen vliegen zijn de echolocatiepulsen kort (1-6 ms) met piekfrequentie 38-40 kHz, en een frequentieverloop van soms 100 tot 25 kHz. Met een heterodyne detector hoor je droge, ratelende geluiden, vergelijkbaar met die van andere Myotis soorten. Dan is de soort met een batdetector moeilijker te herkennen.
Maximumleeftijd:
20 jaar
Areaal:
De kraamkolonies liggen in Noord- en Oost-Europa. In het grootste deel van het gekende verspreidingsgebied is de Meervleermuis zeldzaam en komt in kleine aantallen voor. Slechts in enkele zeer waterrijke laaglandgebieden is de Meervleermuis echt talrijk (NW Nederland, Baltische gebieden). Het eilandvormig voorkomen van die kerngebieden maakt de soort erg kwetsbaar. '‘s Winters trekt een deel van de dieren vanuit het laagland naar grote geschikte ondergrondse plaatsen in het aangrenzende heuvelland of middelgebergte. Dan kunnen Meervleermuizen ook in hoger gelegen gebieden opduiken. Opmerkelijk in dat verband is een recente waarneming in augustus van een jagende Meervleermuis boven het stuwmeer van Robertville aan de rand van de Hoge Venen (ruim 500 m boven de zeespiegel). In de mergelgroeve van Daugbjerg in Jutland (Denemarken) bevindt zich één van de grootste gekende populaties van overwinterende Meervleermuizen (een paar duizend individuen). Afstanden tot meer dan 300 km worden overbrugd. Vlaanderen Vlaanderen ligt aan de westgrens van het verspreidingsareaal; Foeragerende dieren worden verspreid in Vlaanderen waargenomen in de buurt van kanalen, rivieren en waterplassen. De meeste zomerwaarnemingen komen momenteel uit het noordelijke deel van Vlaanderen zoals de Antwerpse haven, het rivierengebied van Mechelen en het Albertkanaal. Er was in Vlaanderen één kleine kraamkolonie (max 30 individuen) bekend in een spouwmuur van een brouwerij in de buurt van Ieper maar deze kolonie is rond 2005 verdwenen. In de periode 1998-2005 was de Meervleermuis een regelmatige verschijning boven de kanalen, rivieren en plassen van Ieper tot voorbij Diksmuide. Na het verdwijnen van de kolonie zijn er in het ganse gebied van de zuidelijke Westhoek amper nog Meervleermuizen met de detector gehoord. Wel is een nieuwe kolonie van een 40 tal Meervleermuizen opgedoken ten zuiden van Duinkerke (Noord-Frankrijk) ongeveer op hetzelfde ogenblik als de kolonie rond Ieper verdween. Overwinteraars zijn vooral gevonden in de Limburgse mergelgroeven en Antwerpse fortengordel.
Levenscyclus en fenologie:
In het voorjaar vliegen Meervleermuizen terug uit hun winterverblijven naar hun zomerverblijven. Tijdens de migratie verblijven de dieren in tijdelijke verblijven. De eerste Meervleermuizen arriveren al vanaf half maart in hun kraamverblijven, toch duurt het tot begin mei voordat de hele groep compleet is. Soms zijn Meervleermuizen tijdens hun migratie al zichtbaar zwanger. Half mei worden de eerste jongen geboren. De groei van de foetus kan worden vertraagd bij een langdurige periode van koud weer. Dit is de reden dat over een periode van soms wel 6 weken jongen worden geboren. De eerste vliegvlugge jongen kunnen, in gunstige jaren, al vanaf begin juni buiten het verblijf worden waargenomen. Nadat een jong is gespeend, vertrekt de moeder naar de paarverblijven. Een afname van het aantal volwassen vrouwtjes kan al vanaf half juli worden waargenomen. De jonge dieren, met een aantal pleegmoeders, blijven tot half september in de buurt van de kraamverblijven hangen. De paartijd van Meervleermuizen start aan het einde van het zomerseizoen en duurt tot het voorjaar. Mannen worden vanaf eind juli sexueel actief. Het hele jaar zijn hun voortplantingsorganen (ballen en bijballen) vrijwel in rust, in augustus en september is de duidelijkste zwelling van deze organen waar te nemen. Vrouwtjes zullen vaak met meerdere mannen paren, ze krijgen echter vaak slechts gemiddeld één jong per jaar. De ovulatie vindt plaats in maart. Rond deze periode krimpen de voortplantingsorganen van de mannen ook weer. (Haarsma).
Verspreiding:
Ringonderzoek toonde aan dat een deel van de Meervleermuizen over middellange afstanden (tot 300 km) trekt tussen zomergebieden in het laagland (NW Nederland, Noord-Duitsland, Noord-Polen, ...) en wintergebieden in de aangrenzende middelgebergten (Mergelstreek, Ardennen, Eifel, ...). In het laagland komen de bevoorrechte overwinteringsplaatsen zoals grote onderaardse grotten en groeves niet voor. Hierbij trekken ze langs kanalen en grote rivieren. De eerste meervleermuizen verschijnen reeds vanaf augustus in mergelgroeven in het wintergebied. Hoewel op zijn minst een deel van de Nederlandse populatie wegtrekt, is het best mogelijk dat een (groot) deel van de dieren gewoon ter plaatse blijft overwinteren in nog onbekende objecten. Toevallige vondsten van overwinterende Meervleeermuizen in huizen in het zomergebied in NW Nederland wijzen in die richting. De gekende zomerpopulatie is vele malen groter dan de gekende winterpopulatie. Men heeft er nog geen idee van waar het overgrote deel van de Meervleermuizen overwintert en dat houdt risico's in naar bescherming.
Ecologie:
Winterverblijfplaats De soort verblijft '‘s winters in grotten, forten, en grotere bunkercomplexen met een stabiele temperatuur tussen 4 en 9°C. Er wordt vaak van plek verwisseld. De soort geldt als een middellange afstandtrekker. Als er geschikte locaties aanwezig zijn, overwintert een deel van de populatie wellicht ook in de buurt van de zomerverblijfplaats. Zomerverblijfplaats Kraamkolonies worden aangetroffen op zolders, in spouwmuren, onder dakpannen en achter dakranden van allerlei gebouwen. De kraamkolonies zijn meestal vrij groot. In het najaar worden paarverblijven ingenomen in gebouwen, vogel- of vleermuiskasten en holle bomen. Jachtgebied Ze foerageren vooral boven grote, open waterplassen, rivieren en kanalen waar insecten van het wateroppervlak worden geplukt. Meervleeermuizen verkiezen stilstaand of langzaam stromend water met gladde waterspiegel. Boven sneller stromende rivieren in het middengebergte verkiest de Meervleermuis de rivierzones met glad oppervlak, bijvoorbeeld juist stroomopwaarts van watervallen (Roemenië). Soms achtervolgen Meervleermuizen grote insecten meters hoog boven het water of tot boven de oevervegetatie. Bij goed weer jagen Meervleermuizen ook ver van de oevers op grote meren. Bij winderig weer jagen ze vooral boven wateroppervlakken die uit de wind liggen, dicht langs hoge kades, rietkragen, oeverwallen, bomenrijen, e.d. en boven kleine wateroppervlakken. Een deel van de tijd wordt ook doorgebracht boven vochtige weilanden en langs bomenrijen in de buurt van open water. Kort na uitvliegen blijven sommige dieren ook een tijdje in het dorp jagen, langs lanen en pleinen met bomen of langs de huizen. Het foerageren gebeurt tot op een afstand van 15-30 km van de kolonie. Kanalen en rivieren zijn de belangrijkste verbindingsroutes maar ze gebruiken ook bomenrijen en houtwallen. Ze mijden verlichte trajecten. Voedsel Zoals een aantal andere vleermuissoorten die boven waterpartijen jagen, voeden Meervleermuizen zich in hoofdzaak met dansmuggen (Chironomidae). Deze familie in de orde van de Diptera (Tweevleugeligen) is wijd verbreid en de larven komen in grote aantallen voor in allerlei typen water. De vliegtijden van de diverse generaties en soorten volgen elkaar zo snel op dat ze het ganse seizoen door een ruime voedselbron vormen. Naast dansmuggen vormen ook kokerjuffers (Trichoptera) en eendagsvliegen (Ephemeroptera) een belangrijk aandeel van het dieet. De larven die in het water leven komen vaak synchroon uit op bepaalde tijdstippen in het seizoen en kunnen dan in enorme aantallen boven en langs het water voorkomen. Daarnaast vangt de Meervleermuis ook landinsecten zoals nachtvlinders, gaasvliegen, kevers, vliegen e.d. Recent moleculair onderzoek van insectenresten in uitwerpselen toont de nauwe relaties aan tussen de Meervleermuis, de habitat en de prooidieren. Van de nachtvlinders die op het menu staan zijn er veel soorten die leven op de oevervegetatie, zoals de gestreepte rietuil (Leucania obsoleta, gewoon riet), de lisdoddeboorder (Nonagria typhae, grote lisdodde), de duikermot (Acentria ephemerella, fonteinkruid, kranswier) en de berkenoogbladroller (Epinotia demarniana, berk, els en wilg). In Nederland eten Meervleermuizen ook opvallend veel mestkevers en mestvliegen, insecten die leven in weilanden (Haarsma).
Rode lijst:
Bedreigd
Habitatrichtlijn 2:
Ja
Habitatrichtlijn 4:
Ja
Vogelrichtlijn:
Nee
Jachtwild:
Nee
Invasieve exoot:
Nee
Soortenbesluit:
Categorie 3 (Bijlage 4 habitatrichtlijn)
Bedreigingen:
De belangrijkste bedreigingen zijn het verdwijnen en verstoren van geschikte winter- en zomerverblijfplaatsen, in het bijzonder door lawaaihinder en renovatie, sloop en verlichting van gebouwen (of delen er van) die door de soort gebruikt worden. Verlies aan kwaliteit van de jachtgebieden treedt op door het verdwijnen van aaneengesloten, verbindende landschapselementen. De oorzaken voor het verdwijnen van de enig gekende kolonie in Vlaanderen blijven onduidelijk.
In samenwerking met: