Bouwen aan groenexpertise

Wolf

Canis lupus

Een Wolf onderscheiden van grote herdershond, tamaskan of husky is niet eenvoudig. Honden en Wolven zijn zelfs genetisch dezelfde soort! Daardoor kunnen de twee dieren ook worden gekruist tot wolfshonden (Tsjechische wolfshond, Saarlooswolfshond) met bijna alle kenmerken van een Wolf. Onderscheid is niet steeds mogelijk. Let daarom op de volgende kenmerken, in aflopende belangrijkheid. Totale zekerheid is er enkel bij DNA-onderzoek, verzamel daarom indien mogelijk ook haren, de uitwerpselen of aangebeten prooi. Aangezien er terug wolven leven in Vlaanderen en omgeving, moet steeds met een Wolf rekening gehouden worden.

  • Een wolf is meestal veel schuwer dan een hond, zwervers zijn ook steeds alleen. Ze zien er vanop een afstand nogal onopvallend gekleurd uit met een onbeweeglijke staart.
  • De rug van een Wolf is horizontaal recht, die van een hond loopt bijna steeds af naar de achterpoten
  • De Wolf heeft een bredere kop dan honden
  • Een Wolf heeft een wit masker rond de mond, sommige wolfshonden en tamaskan hebben dit ook, maar dan is er dikwijls ook wit rond de neus. Dat kenmerk hebben Wolven niet.
  • De Wolf heeft een dik behaarde, bijna steeds naar beneden hangende rechte staart, ook bij het lopen. Bij honden wordt de staart sikkelvormig, soms horizontaal en zelfs naar boven gehouden bij het lopen. De staart is echter een expressiemiddel, ook bij Wolven, en kan dus bij sociale interactie alle standen aannemen. Het herkennen van Wolven op camerabeelden kan enkel indien het goed belichte, stabiele beelden zijn en de kenmerken te zien zijn.
  • De uitwerpselen zijn bruingrijs tot grijs of grijs-wit met duidelijke haren of botresten. Ze hebben een kleine draai aan beide uiteinden. Ze worden vaak op markante punten gedeponeerd zoals bij wissels.
Beheer:

De Wolf is een grote hondachtige die op enkele dagen tijd honderden kilometers kan afleggen. Zo bleek een gezenderde wolf uit Noordoost Duitsland in januari 2018 in Limburg rond te wandelen. Er komen ook wilde populaties voor in Frankrijk. Wolven kunnen overleven in cultuurlandschappen, vooral als daar veel verlaten landbouwbedrijven bij zijn en de vervolging minimaal is. De Wolf is beschermd via Vlaamse en Europese regelgeving, dus eventuele zwervers en roedels moeten met rust worden gelaten. Wolven zijn niet gevaarlijk voor de mens, maar vee, in het bijzonder schapen, is niet steeds veilig. De dichtheid aan wolven is meestal laag genoeg om via vergoedingen de schade te compenseren. Hieronder krijgt u meer informatie over dit dier.

Monitoring:

De aanwezigheid van Wolven kan worden vastgesteld door het verzamelen van DNA (uitwerpselen, haar, speeksel, wegslachtoffer). Zichtwaarnemingen, foto's of video (eventueel via een trailcam), kunnen zelden uitsluitsel bieden. Indien de omstandigheden zeer goed, zijn, scherp beeld, goed licht, gedrag is zichtbaar, de waarnemer is een specialist,... kan een waarneming wat meer zekerheid bieden. Loop- en bijtsporen zijn nooit een indicatie, wegens teveel overlap met honden.

Herkomst:
Europa

Andere kenmerken van wolven worden gedeeld met verschillende hondenrassen:

  • Vacht beige en grijs tot rossig bruin, geleidelijk overgaand in grijzige bovenkant, met een wat donkerder zadel.
  • Een wolf heeft een brede kop met oren die vrij ver uit elkaar staan. Bij honden is de kop meestal smaller. Soms is dit moeilijk te zien en zeker van opzij.
  • Lange, stevige poten .
  • Een wolf is vrij groot, 1 meter lang zonder de staart, 70-80 cm hoog en 30 kg (vrouwtjes) tot 50 kg zwaar (mannetjes).

Het gedrag is meestal ook anders dan honden. Die laatste blijven meestal lokaal en op trailcambeelden blijken ze meer rond te snuffelen. Een rondtrekkende wolf legt grote afstanden af en loopt daarbij kilometers in dezelfde pas. In het buitenland kunnen sporen in de sneeuw op die manier worden gebruikt. Ze laten daarbij sporen na die iets ovaler zijn dan van hond, met een lengte van 8-10cm. De tenen staan daarbij verder uit elkaar en de nagels zijn scherper. Maar sporen zijn geen exacte wetenschap en kunnen enkel worden gebruikt ter ondersteuning van andere waarnemingen. 
Een andere gelijkende soort waarvan in onze regio al een paar waarnemingen zijn, is de Goudjakhals (Canis aureus). Die is iets kleiner dan de Wolf maar vooral veel lichter gebouwd, met een maximaal gewicht van 16 kg. Toch doet deze soort door zijn kleuren en gedrag heel wolfachtig aan. De Jakhals heeft kortere poten, is geelachtiger van kleur, met een fijnere snuit. Soms heeft deze soort wat langere nekharen, die korte manen kunnen vormen. De bestaande populaties van deze soort liggen echter nog een stuk verder dan die van Wolf.

Maximumleeftijd:
15 jaar
Areaal:

Oorspronkelijk kwam de Wolf in heel Europa voor, maar die is begin 19de eeuw in de meeste landen verdwenen. Sinds enkele decennia is deze soort aan een opmars bezig vanuit relictpopulaties in Spanje, Italië, Rusland, Polen en Finland. De Franse populaties stammen af van de Italiaanse en de Duitse van de Poolse. 

In Vlaanderen is de eerste wolf opgedoken in Limburg begin 2018. Een tweede wolf werd in maart dood aangetroffen langs een weg in Opoeteren. Een derde wolf met de naam August werd in augustus 2018 aangetroffen samen met Naya. Naya en August waren een tijd samen en hadden jongen. Naya is tijdens de periode van het werpen plots verdwenen en men vermoedt dat zij en haar jongen zijn gedood. August heeft sindsdien met wolvin Nöella een aantal worpen gehad.

In de praktijk verwachten we door de habitateisen (groot gebied, rust, veel wild) maximaal drie à vier roedels van telkens een tiental wolven. Na één of twee jaar verlaten de jonge wolven de roedel. Verkeerssterfte is een belangrijke doodsoorzaak van de jonge dieren.

In Nederland komt intussen ook een populatie voor op de Veluwe.

Levenscyclus en fenologie:

De paartijd loopt van februari tot april, de dracht duurt twee maanden. Een worp bestaat uit 3-7 jongen en dat hangt af van het voedselaanbod. Alle dieren uit een roedel dragen bij aan het voedsel voor de jongen. De dieren zijn geslachtsrijp na twee jaar, maar door de sociale structuur planten enkel de sterkste en volgroeide wolven zich voort.

Verspreiding:

De Wolf is van de landzoogdieren een van de sterkste verbreiders, hij kan per etmaal tientallen kilometers afleggen. Er zijn diverse voorbeelden gekend van dit vermogen. Zo werd in 2012 in Thy in Denemarken een dode wolf gevonden, via DNA kon zijn oorspronkelijke roedel worden getraceerd die leeft op de Pools-Duitse grens, op zo'n 800km afstand. Nog leuker is het verhaal van een zwervende mannelijke Wolf uit Slovenië die via omzwervingen door de Oostenrijkse Alpen in het Italiaanse Verona terechtkwam. Net op het moment dat daar via een trailcam de eerste wolf, een vrouwtje werd waargenomen. Als bij mirakel vonden de twee elkaar en werden, gezien de locatie, Romeo en Julia genoemd. Een jaar later kregen ze twee jongen en later nog eens zeven. Dit verhaal herhaalde zich in Vlaanderen met Naya en August.

Ecologie:

De Wolf is door de zware bejaging in het verleden nachtactief geworden, maar van nature zijn ze dagactief. Ze leven zeer sociaal in kleine groepen die roedels worden genoemd. Die worden geleid door één koppel, het alfa-paar. Binnen de groep heerst een rolverdeling. Hoe groter de bejaagde prooien, hoe groter de groepen. Als op herten en elanden wordt gejaagd zijn de groepen groter dan tien. In veel delen van Europa is het habitat niet meer geschikt om voldoende voedsel te genereren om roedels te laten bestaan, daar leven Wolven individueel of in groepjes van twee of drie. Als wolven volwassen worden en teveel druk ondervinden van de dominantie van het alfa-paar verlaten ze de roedel en gaan zwerven.

Zwervers leggen vlot honderden kilometers af. Ze zijn vooral 's nachts actief en lopen dan ook langs en door onze menselijke omgeving. Wegen worden gemakkelijk overgestoken, rivieren overgezwommen of door middel van een brug of tunnel gepasseerd. Overdag trekken ze zich terug in een rustig bosje, of zelfs in een maïsveld. Bijzonder is dat de aanwezigheid van wolven bij ons zo weinig is opgemerkt, ondanks onze winterse open begroeiing weten zij zich ongezien te verplaatsen en overdag schuil te houden. Dit bleek uit onderzoek naar de Duitse gezenderde wolvin die bij ons is opgedoken.

De grootte van het leefgebied/territorium hangt af van het voedselaanbod en seizoen, maar kan makkelijk oplopen tot honderden vierkante kilometers in de winter, met ongeveer 10-20 dieren per duizend vierkante kilometer. Daarbij leggen dieren 10 tot wel 60 km per dag af. Naast grotere zoogdieren bestaat het voedsel uit knaagdieren, haasachtigen en aas. Andere predatoren die concurrenten kunnen zijn zoals wasbeerhond en lynx worden ook gedood als de kans zich aandient. Wolven zijn zeer schuw ten opzichte van mensen, niet uitgelokte aanvallen zijn in de laatste decennia in Noordwest-Europa onbestaande. Er zijn in Zuidoost-Europa gevallen bekend van incidenten met mensen, maar dat gaat over landbouwers die hun vee of honden trachtten te beschermen en tussenkomen in de aanval. In Turkije heerst rabiës onder de wolvenpopulatie, wat een deel van de aanvallen verklaart. In Zweden is in 2012 een dierenverzorger gedood door wolven in een dierenpark, maar dat waren geen wilde dieren.

Rode lijst:
Uitgestorven
Habitatrichtlijn 2:
Ja
Habitatrichtlijn 4:
Ja
Vogelrichtlijn:
Nee
Jachtwild:
Nee
Invasieve exoot:
Nee
Soortenbesluit:
Categorie 3 (Bijlage 4 habitatrichtlijn)
Status:

Deze soort kwam in Vlaanderen of België sinds de 19de eeuw niet meer voor. Er is nog steeds geen voortplantende populatie, maar wel sinds kort enkele zwervers. De eerste is een Duitse wolvin, door wetenschappers uitgerust met een halsbandzender en Naya gedoopt, stak rond Kerstdag 2017 vanuit de noordelijke deelstaat Mecklenburg-Vorpommern eerst de Duits-Nederlandse grens over en liep vervolgens vanuit Noord-Nederland helemaal naar de Belgisch-Nederlandse grens tussen de beide Limburgen. Die grens passeerde zij op 2 januari 2018. In 10 dagen legde het dier 500 kilometer af. De wolf is in de loop van januari 2018 vervolgens gezien in de buurt van Beringen en Leopoldsburg. België was daarmee het laatste land waar de wolf recent nog niet was gezien. Het dier verblijft tot op heden (april 2018) in het militair domein van Leopoldsdburg, doet nauwelijks schade (drie dode schapen op evenveel maanden) en laat zich ook niet zien, op een enkele opname van een wildcamera na. Dat het Naya betreft kon worden vastgesteld door de GPS-halsband die ze draagt, waarop een groot cijfer 4 staat.

Ook recent is de vondst van een jong mannetje in Opoeteren. Het dier werd op 11 maart 2018 dood werd aangetroffen langs een weg in Opoeteren en woog 31,6 kg, nochtans bleek hij maar 10 maanden oud te zijn, en afkomstig uit  de Centraal-Europese populatie, waartoe de Duitse wolven behoren. Genetisch verschilt het dier wel nogal van Naya, resp haplotype H2 en H1. De bijtsporen op de schapenkadavers uit Bree en Rotem geven telkens een 100% match op haplotype H2, en zijn met 95% zekerheid toe te schrijven aan de aangereden wolf. Die was echter niet gezenderd. Het karakter was wel helemaal anders, het jonge dier liet zich ook overdag met regelmaat zien.

In augustus 2018 werd er een nieuwe wolf aangetroffen in Limburg samen met Naya. August bleef samen met Naya. Naya is in de periode dat ze jongen zou hebben plots verdwenen. Men vermoed dat er kwaad opzet in het spel was en dat Naja en ook haar jongen zijn gedood. August is nu steeds in Vlaanderen en een nieuwe vrouwtjeswolf zit nu in zijn territorium. 

In Nederland worden overigens regelmatig zwervers en wegslachtoffers gemeld. De status van de waarnemingen kan je opvolgen op de website www.wolveninnederland.nl(opent nieuw venster). Zo was er het dier uit Luttegeest (2013). Dat was echter een dier dat geschoten was in Oost-Europa en ter plaatse als grap neergelegd. Recenter is een echt wegslachtoffer in Veeningen (maart 2017). Het dier was afkomstig uit een roedel wilde wolven in Duitsland. Het ging om een gezond jong mannetje van ongeveer 1 1⁄2 jaar oud uit de roedel “Cuxhaven” ten noorden van Bremen, in de regio Nedersaksen op ongeveer 200km van Veeningen. Dat bleekt uit DNA-analyse.

Een andere recente waarneming in de Benelux dateert van 13 november 2017, toen een jong mannetje als wegslachtoffer werd gevonden op de Nederlands-Duitse grens bij Almelo. Het dier leefde al minstens een maand op en in de omgeving van de Sallandse heuvelrug. Uit DNA-onderzoek bleek dat doodgebeten schapen in die periode aan deze wolf waren toe te wijzen. Het jonge dier was wellicht geboren in 2015 in Brandenburg, op 600km van Salland.

Meest recent in Nederland is een Wolf in Gelderland, die daar in februari 2018 zeer regelmatig is waargenomen. en een dier in Drenthe dat midden maart 2013 overdag over akkers rondwandelde.

 

Bedreigingen:

De voornaamste sterfte-oorzaak van Wolven is (illegale) jacht en bestrijding. Sterfte door verkeer en verhongering komt ook voor. In de Benelux blijkt verkeerssterfte de belangrjkste doodsoorzaak.

Gevoelig voor:
Recreatie
Verkeer
Referenties
  • https://www.wolveninnederland.nl/
  • https://www.nabu.de/tiere-und-pflanzen/saeugetiere/wolf/
  • http://www.ferus.fr/loup/le-loup-biologie-et-presence-en-france
  • http://www.wwf.de/themen-projekte/bedrohte-tier-und-pflanzenarten/woelfe/
  • http://www.zoogdiervereniging.nl/wolf
  • https://www.theguardian.com/science/animal-magic/2014/aug/25/wolves-slavc-giulietta-litter-seven-italy