ExotenNet wenst jou een fijne start van het nieuwe jaar! |Januari 2025

TE ZIEN!
Nicolas Pardon, redactielid en beleidsmedewerker Invasieve Uitheemse Soorten van Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), en Kris Meeuws van Natuurwerk VZW leggen in deze video haarfijn uit hoe de bestrijding van de Amerikaanse stierkikker binnen het LIFE3n-stierkikker(opent nieuw venster) project wordt aangepakt.

Volg hun YouTube- kanaal(opent nieuw venster) of Facebook-pagina(opent nieuw venster) voor meer video's en leer o.a. hoe Amerikaanse stierkikkers in het labo steriel worden gemaakt.

Er worden steeds meer uitheemse landplatwormen aangetroffen in Europa. Deze platte, niet geringelde wormen zijn echte roofdieren die een negatieve impact hebben op onze inheemse bodemfauna. Het in kaart brengen van deze obscure wezens en maatregelen uitwerken om hun verspreiding tegen te gaan is dan ook van groot belang om onze bodembiodiversiteit te beschermen. Het project FlatwormWatch probeert de burger te betrekken bij de opsporing en informatie aan te reiken om deze bodemdieren te identificeren - met succes!
 

In 2015 werd de eerste uitheemse landplatworm in België gerapporteerd. Vanaf dan zijn er reeds negen soorten aangetroffen in België, voornamelijk in tropische kassen(opent nieuw venster). Ondertussen hebben er vier daarvan al bewezen dat ze ook buiten kassen kunnen overleven: Caenoplana variegata[1], Marionfyfea adventor[2], Parakontikia ventrolineata en Obama nungara[3]. De situatie bij onze Franse, Nederlandse en Britse buren suggereert echter dat veel andere soorten zich in België zouden kunnen vestigen en handhaven. Misschien staan we wel aan de vooravond van een platwormeninvasie? Het is nog te vroeg om dat te zeggen, maar waakzaamheid is geboden. Daarom worden tuiniers en natuurliefhebbers over het hele land opgeroepen om op zoek te gaan naar deze bijzondere wormen en hun waarnemingen in te voeren via waarnemingen.be in het kader van het project FlatwormWatch(opent nieuw venster).
 

Landplatwormen zijn moeilijk te bestrijden eens ze zich gevestigd hebben. Daarom is voorkomen beter dan genezen. Omdat planten en plantpotten de belangrijkste introductiebron vormen, is preventie door middel van zogenaamde fytosanitaire maatregelen de beste oplossing.  Het in kaart brengen van mogelijke populaties in België en hoe ze per ongeluk meereizen met planten en bodemsubstraat is een eerste belangrijke stap in de aanpak van deze minder gekende soortgroep. Bovendien zal meer bewustzijn ook bijdragen aan een snellere respons op het terrein wanneer in de toekomst nieuwe soorten waargenomen worden.

EERSTE RESULTATEN VAN FLATWORMWATCH

Sinds begin 2024 zien we een sterke toename van het aantal waarnemingen van landplatwormen in België - zowel van inheemse als van uitheemse soorten. De meest geobserveerde uitheemse platworm, Obama nungara, werd in 2024 iets meer dan 30 keer geobserveerd - meer dan twee keer zoveel als alle voorgaande jaren samen. Bovendien zien we een sterke areaaluitbreiding voor enkele soorten. Caenoplana variegata, die eerst alleen bekend was van een beperkt gebied rond Hamme(opent nieuw venster), werd inmiddels ook in de Kempen (Nijlen), Brussel en in Waals-Brabant geobserveerd. In september 2024 werd er in Vlaams-Brabant bovendien een nieuwe soort voor België gemeld: Diversibipalium multilineatum(opent nieuw venster).  Deze vondsten illustreren dat burgerwetenschap belangrijk is in de detectie van invasieve soorten, zoals ook deze recente studie(opent nieuw venster) aangeeft. 

Op 10 december 2024 vond het mid-term congres van LIFE RIPARIAS plaats. Ook wij waren aanwezig en genoten met volle teugen van de interessante presentaties(opent nieuw venster) . In primeur werd aan de aanwezigen de nieuwe tool ManIAS voorgesteld. ManIAS is een online tool die speciaal ontworpen werd om beheerders te ondersteunen bij het nemen van beslissingen over de aanpak van invasieve uitheemse soorten!

𝐖𝐚𝐭 𝐤𝐚𝐧 je met 𝐦𝐚𝐧𝐚𝐈𝐀𝐒 𝐝𝐨𝐞𝐧?

• 𝐈𝐝𝐞𝐧𝐭𝐢𝐟𝐢𝐜𝐞𝐫𝐞𝐧 𝐰𝐞𝐥𝐤𝐞 𝐬𝐨𝐨𝐫𝐭𝐞𝐧 𝐞𝐧 𝐥𝐨𝐜𝐚𝐭𝐢𝐞𝐬 𝐩𝐫𝐢𝐨𝐫𝐢𝐭𝐞𝐢𝐭 𝐡𝐞𝐛𝐛𝐞𝐧;

• 𝐁𝐞𝐩𝐚𝐥𝐞𝐧 𝐡𝐨𝐞 𝐢𝐧𝐯𝐚𝐬𝐢𝐞𝐯𝐞 𝐮𝐢𝐭𝐡𝐞𝐞𝐦𝐬𝐞 𝐬𝐨𝐨𝐫𝐭𝐞𝐧 𝐞𝐟𝐟𝐞𝐜𝐭𝐢𝐞𝐟 𝐛𝐞𝐡𝐞𝐞𝐫𝐝 𝐤𝐮𝐧𝐧𝐞𝐧 𝐰𝐨𝐫𝐝𝐞𝐧;

• De logica achter het nemen van beheerbeslissingen leren kennen

Probeer het nu uit: https://manaias.biodiversity.be/(opent nieuw venster)

Auteur: Anke Stefens (RATO vzw)

Japanse duizendknoop (Fallopia japonica) wordt tot de meest invasieve exoten gerekend. Is de plant eenmaal gevestigd, dan is hij zeer moeilijk weer weg te krijgen. Door zijn sterke groeikracht worden inheemse plantensoorten verdrongen. De sterke wortelstokken en stengels van de Japanse duizendknoop zijn in staat om schade te veroorzaken aan gebouwen, leidingen en wegen. 

Daarna werden om de 10 tot 14 dagen alle jonge nieuwe scheuten zeer kort of met wat wortel eraan uitgetrokken. De ruime omgeving werd ook goed gecontroleerd op uitlopers, snoeiafval werd meegenomen en bij het restafval gevoegd zodat het werd verbrand. Er moest ten allen tijde vermeden worden dat snoeisel  bij de compost terechtkwam!  

Om succes te hebben is de bestrijding een werk van lange duur en is een regelmatige evaluatie over de behandelingsmethode nodig. Bovendien moet dit jaren volgehouden worden (minstens  10 jaar).

In mei 2019 is het aantal scheuten al gedaald tot 20. Het proces dat wordt toegepast levert dus goed resultaat. De daarop volgende jaren schommelt het aantal waargenomen en verwijderde scheuten maar op 6 augustus 2024 stellen Katrien en Luc vast dat er in het 12de jaar van bestrijding geen zichtbare scheuten te zien zijn! 

De Japanse duizendknoop is dus bedwongen maar toch zal er in augustus 2025 verder gecontroleerd worden tot er 100% zekerheid is dat er geen nieuwe scheuten meer komen.

Met dit kort artikel wil ik even het werk van deze vrijwilligers in de verf zetten. Ze verdienen een bloemetje, maar liefst geen Japanse duizendknoop ;-) 

Auteur: Marc Schoonackers - Natuurpunt Meetjeslandse Cuesta

Tegen de geest in van de Europese verordening 

Culinair journalist, Joël Broeckaert, neemt zijn lezer mee in een gedachtenexperiment dat ook het exotennetwerk niet vreemd is. Hoe kan ik een zinvol natraject bekomen? Dierlijke exoten opeten, in het geval van een niet-lethaal natraject, lijkt dan inderdaad logisch en in sommige gevallen gebeurt dat ook. Maar de meeste exoten komen net in onze contreien terecht, omdat iemand initieel het idee had om ze te kweken voor pels of voedsel, bijvoorbeeld de muskusrat, in de volksmond waterkonijn genoemd, en muntjak. En zo ontstaat commercialisering van uitheemse dieren. Op termijn neemt ook hun invasieve karakter toe door hun massale kweek en het uitzetten of ontsnappen van de dieren. Menselijke consumptie is dus geen nieuw gegeven wat exoten betreft en het lijkt heel zinvol, maar het is in vele gevallen ook net de basis of een versterking van het exotenprobleem. 

Zeker wat betreft Unielijst-soorten, zou het averechts werken. Het aanpakken van handel en commercialisering is een basisprincipe van de Europese Verordening en haar drietrapsaanpak om introductie en verspreiding te vermijden. En laat nu net de soorten die door de schrijver aangehaald worden veelal soorten van de lijst zijn. Wasbeer, muskusrat, muntjak en Nijlgans passeren uitgebreid de revue. De geest van de Europese verordening en exotenbeheer in het algemeen lijkt dus wat aan de schrijver voorbijgegaan. Desondanks laat de verordening, in het kader van beheermaatregelen, het tijdelijk commercieel gebruik van soorten wel toe, maar enkel onder strikte voorwaarden en met garanties dat verdere verspreiding vermeden wordt. Hoewel gebruik van invasieve soorten voor consumptie in sommige gevallen een nuttig natraject kan vormen, toont onderzoek dat “invasivorisme” geen beheermethode is en dat het contraproductief kan zijn.

Watergebonden exoten en onze waterlopen

Met watergebonden exoten, zoals rivierkreeften, wolhandkrabben en muskusratten, moeten we bovendien ook extra voorzichtig zijn. Op de website van Craywatch(opent nieuw venster) lichten de onderzoekers van het INBO dat ook duidelijk toe: “Ze leven in troebel water en wroeten in de bodem." Hierdoor worden zij gemakkelijk blootgesteld aan zware metalen en andere verontreinigingen. Zeker in vervuilde wateren stapelen deze giftige stoffen zich in hoge concentraties op in de weefsels van de dieren. Het vangen en eten van uitheemse rivierkreeften en wolhandkrabben uit Vlaamse wateren is omwille van de mogelijke gezondheidsrisico’s bijgevolg af te raden.

Een belangrijke kanttekening dus, die voedselveiligheid. Ook in het geval van niet-watergebonden exoten. Zo zijn wasberen dragers van een spoelworm, die bij huisdieren en mensen ernstige, soms zelfs fatale, neurologische klachten kan veroorzaken. Zomaar het vlees gaan verwerken, lijkt dus ook niet het beste plan. In huis-, tuin- en keukencontext is het ook niet mogelijk te ontsmetten tegen deze parasiet.

Consumeer je een exoot? Hou er dus rekening mee dat er zoiets bestaat als voedselvoorschriften en je je daar ook beter aan kan houden. 

Bespreekbaarheid van het thema ‘exoten’: 

Maar laat dat de pret niet bederven. Dit boek slaagt erin om een breed publiek te bereiken, de discussie aan te zwengelen en op zijn minst het begrip van exoten, zij het deels, te plaatsen. De toelichtingen over het uiterlijk van de exoten en de impact van elk van de besproken soorten op de biodiversiteit, werden grotendeels gekopieerd van de website van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, maar geven wel een goede duiding waarom beheer nodig is.

Met andere woorden u heeft het perfecte cadeau gevonden om het over uw passie te hebben en een boeiend gesprek te openen tijdens al uw verplichte kerst- en nieuwjaarsbrunches. 

Auteur: Anke Stefens (RATO vzw)