Bouwen aan groenexpertise

Natuurtype: Dennen-Eikenbos met Gewone braam

Het Dennen-Eikenbos met Gewone braam is een vaak aangetroffen bostype op voedselarme grond met slechts weinig karakteristieke soorten. Het kan evengoed een rompgemeenschap zijn van het Eiken-Beukenbos, hoewel het nauwer aanleunt bij de andere Dennen-Eikenbossen dan bij de Eiken-Beukenbossen. De toename van bramen op zand- of zandleemgronden kan duiden op externe toevoer van stikstof door atmosferische depositie of door direct inwaaien van meststoffen van nabijgelegen landbouwgronden. Maar ook veranderende lichtomstandigheden door vermindering van de vitaliteit van de boomlaag of door selectieve kap kunnen zorgen voor meer braam. Daarnaast kan het ook een gevolg zijn van het natuurlijk proces van humus- en bodemontwikkeling.
Naast Gewone braam zijn Brede en Smalle stekelvaren de meest abundante soorten. Deze zijn voor hun kieming afhankelijk van de aanwezigheid van voldoende dood (tak)hout. Het voorkomen van onder meer Wijfjesvaren, Gewone salomonszegel, Wilde kamperfoelie en Adelaarsvaren (zij het in mindere mate) duidt op de potenties van dit type in de richting van een Eiken-Beukenbos. Het grote verschil met het Essen-Elzenbos met Gewone braam (type D3) is het ontbreken van Grote brandnetel en andere soorten van voedselrijke bodems.
Verspreiding:

Het Dennen-Eikenbos met Gewone braam kan men in heel Vlaanderen aantreffen, maar toch vooral op zandige bodems, dus in de Kempen en op de Vlaamse zandrug. Met 253 opnamen in het vegetatiemeetnet van de bosinventarisatie (Bos & Groen, 2001) heeft dit type een aandeel van 21,6 % van het actuele Vlaamse bosareaal of een oppervlakte van ca. 32000 ha. Ruim 55 % van alle opnamen met exact gekende coördinaten die tot dit type behoren (n = 757), ligt in loofhoutbestanden. Ca. 30 % ligt in homogene naaldbossen bestaande uit Grove den, Corsicaanse den, Lork of Douglasspar.

Bodem:

Het Dennen-Eikenbos met Gewone braam heeft een voorkeur voor droge tot matig natte zand- tot leembodems met een humus en/of ijzer B horizont (podzol) of een sterk gevlekte textuur B horizont.

Ellenbergwaarden:

Het Dennen-Eikenbos met Gewone braam wordt gekenmerkt door halfschaduw- tot lichtverdragende planten van frisse tot vochtige, matig stikstofrijke en matig zure bodems.

Natuurbeheer (onderhoudsbeheer) uitgebreid:

Vaak is de dominantie van bramen in dit bostype verbonden aan de recente bebossingsgeschiedenis. Bij bebossing van (vroeger bemeste) landbouwgronden op zandgrond is deze dominantie een normale fase in de successie. Indien de verbraming het gevolg is van externe factoren (inwaai en depositie van nutriënten) is het belangrijk na te gaan in hoeverre via intern of extern beheer (aanleg van bufferstroken, gesloten bosranden, …) de invloed hiervan kan worden beperkt. Zolang deposities echter groter blijven dan de kritische lasten voor voedselarme bostypes, zal verbraming een probleem blijven, dat niet direct via beheer kan verholpen worden. De natuurwaarde van de bosbestanden in deze rompgemeenschap is meestal relatief beperkt. Een kleine minderheid betreft echter wel structuurrijke oude bosbestanden op oud-boslocaties waar toch een sterke dominantie van bramen optreedt (door externe factoren of vroeger beheer). Deze bestanden hebben wél een (potentieel) hoge natuurwaarde en verdienen een specifiek beschermingsstatuut met hoofdfunctie natuur. Beheer in dit geval kan bestaan uit niets doen, of gerichte beheermaatregelen in functie van herstel van het climaxtype. Verbraming kan hierbij indien gewenst teruggedrongen worden door gesloten bestanden na te streven met een dichte struiklaag met Sporkehout, Wilde lijsterbes en Hulst (en indien voldoende rijk ook Hazelaar). Ook reeën kunnen het optreden van bramen onder controle houden (Cornelis, 1996; Casaer, 2004). Het structureel terugdringen van bramen zal zelden een doel op zich zijn, maar kan gebeuren door de graasdruk te verhogen of zelfs te maaien (Bijlsma, 2004). Buiten de reservaten leent dit bostype zich goed voor een multifunctioneel bosbeheer overeenkomstig de vooropgestelde duurzaamheidscriteria. De bodem is weinig kwetsbaar, een duurzame houtexploitatie is dus mogelijk. Uitheemse soorten als Amerikaanse eik, Lork en Douglasspar kennen in dit bostype een vrij hoge groeikracht en een belangrijk economisch potentieel. Niettemin is het wenselijk om – overeenkomstig de criteria duurzaam bosbeheer – een geleidelijke omvorming na te streven van homogene bestanden van Amerikaanse eik en naaldhout naar gemengde structuurrijke bestanden (De Schrijver et al., 2002). Vooral de bestanden die in oud bos zijn gelegen, zijn prioritair om te vormen. In dennenbossen op de iets rijkere gronden is vaak al een onderetage van gemengd loofhout aanwezig die, indien voldoende vrijgesteld, kan doorgroeien naar de boomlaag. Op termijn kan deze rompgemeenschap dan evolueren naar een Eiken-Beukenbos met Adelaarsvaren (bostype H3).

Grondwaterafhankelijk:
Niet van toepassing
Ontwikkelingsduur:

Men kan dit bostype in bossen van alle leeftijden aantreffen.

Natuurwaarde:

Bossen die tot deze rompgemeenschap behoren zijn vaak soortenarme en structuurarme bestanden die vrij recent van oorsprong zijn. Ook de mycoflora is vaak sterk verarmd door de verbraming. De natuurwaarde van dit bostype is daarom vooral gelinkt aan zijn uitgestrektheid. Een minderheid betreft echter structuurrijke oude bosbestanden op oud-boslocaties met een kruidlaag van Bramen. Deze hebben wel een zeer hoge actuele of potentiële natuurwaarde.

Recreatieve waarde:

Voor recreatie is dit type goed te ontsluiten. De bramenmassieven voorkomen dat de bestanden worden betreden maar verminderen enigszins de belevingswaarde. Zij maken dat de wandel- en fietspaden ook regelmatig moeten onderhouden worden.