Bouwen aan groenexpertise

Kleine zwaan

Cygnus bewickii

De Kleine zwaan is de kleinste van de drie soorten inheemse zwanen. Het lichaam is volledig wit met vrij korte hals en zwarte poten. De snavel is zwart met aan de basis een in grootte variërende gele zone die naar voren toe altijd afgerond is (bij de Wilde zwaan in een spie uitlopend). De staart is wigvormig (recht afgesneden bij de Wilde zwaan). Deze zwanensoort roept vaker een diep ‘hoo hoo’. De jongen van de Kleine zwaan zijn grijsachtig en hebben een roze snaveltekening. Doordat het verschil tussen volwassenen en juveniele vogels bij zwanen zeer opvallend is, zijn binnen de grote groepen duidelijk de familiegroepjes herkenbaar.
Het is een toendravogel die niet broedt in Vlaanderen. Jaarlijks overwinteren enkele honderden exemplaren in Vlaanderen, met belangrijke overwinteringsgebieden in het Krekengebied
van Noord-Oost-Vlaanderen, de Oostkustpolders en de IJzervallei.

Beheer:

Het behoud van de openheid en rust in de wintergebieden is cruciaal voor de Kleine zwaan. Het opvliegen door verstoring kost deze grote vogels veel kostbare energie die in zeer schrale winters moeilijk terug aan te vullen is.

Beheermaatregelen voor overwinterende ganzen:
• Open houden van natte vallei- en poldergebieden.
• Behouden van de aanwezigheid van water in de vorm van sloten, laantjes, plassen, natte depressies ...
• Zorgen voor voldoende grote rustzones vrij van verstorende factoren.
• Zorgen dat de grasmat van de bezochte graslanden kort de winter ingaat (maximum 13-20 centimeter hoog) door een late maaibeurt of door (na)begrazing tot in de herfst.
• Op de nabijgelegen akkers het ploegen zo lang mogelijk uitstellen zodat zwanen de gelegenheid hebben om achtergebleven oogstresten (bieten, aardappelen …) te eten.

De Kleine zwaan is de kleinste van de drie soorten inheemse zwanen. Het lichaam is volledig wit met vrij korte hals en zwarte poten. De snavel is zwart met aan de basis een in grootte variërende gele zone die naar voren toe altijd afgerond is (bij de Wilde zwaan in een spie uitlopend). De staart is wigvormig (recht afgesneden bij de Wilde zwaan). Deze zwanensoort roept vaker een diep ‘hoo hoo’. De jongen van de Kleine zwaan zijn grijsachtig en hebben een roze snaveltekening. Doordat het verschil tussen volwassenen en juveniele vogels bij zwanen zeer opvallend is, zijn binnen de grote groepen duidelijk de familiegroepjes herkenbaar.

Areaal:

Het broedgebied omvat noordelijk Siberië tot net ten westen van de Oeral. Overwintering vindt plaats van Duitsland tot in Ierland. In Vlaanderen overwinteren regelmatig meer dan 400 exemplaren (uitzonderlijk tot 600). De soort wordt vooral aangetroffen in polderregio’s zoals het Krekengebied in Noordoost-Vlaanderen en de Oostkustpolders waar in beide gevallen een regelmatige uitwisseling plaatsvindt met Nederlandse pleisterplaatsen net over de grens. Andere pleisterplaatsen situeren zich in de IJzervallei, het Antwerpse en de Maasvallei. Tijdens de winter verplaatsen ze zich regelmatig in functie van de weers- of voedselomstandigheden.

Levenscyclus en fenologie:

In de loop van november lopen de aantallen in de belangrijkste winterverblijfplaatsen op. De hoogste aantallen komen meestal voor in de periode december-januari. In maart verlaten de laatste kleine zwanen ons land.

Verspreiding:

Belangrijke overwinteringsgebieden in het Krekengebied van Noord-Oost-Vlaanderen, de Oostkustpolders en de IJzervallei.

Ecologie:

De Kleine zwaan is een broedvogel van de toendra, doorgaans dicht bij meren of rivieren. In de winter foerageren Kleine zwanen zowel op graslanden als op akkerland waar ze zich tegoed doen aan overgebleven oogstresten van de aardappel- en bietenteelt. Voor de overwintering zoekt deze soort overstroomde graslanden in valleigebieden, die genieten een bijzondere voorkeur, vooral grote, open gebieden van meerdere honderden hectaren waar ze niet dicht te benaderen zijn. Ze hebben vaste slaapplaatsen, bij ons zijn dat meestal grotere waterplassen en kreken.

Kleine zwanen zijn dus herbivoor en foerageren zowel op grasland als op akkergewassen en oogstresten. Vooral in de herfst eten ze ook ondergedoken waterplanten.

Habitatrichtlijn 2:
Nee
Habitatrichtlijn 4:
Nee
Vogelrichtlijn:
Ja
Jachtwild:
Nee
Invasieve exoot:
Nee
Soortenbesluit:
Categorie 2 (Beschermd 2)
Status:

Niet broedend - doortrekker/overwinteraar in internationaal belangrijke aantallen (geregeld >1% van de biogeografische populatie in 1 of meerdere gebieden)

Bedreigingen:

In de overwinteringsgebieden heeft de soort vooral te lijden onder het verlies van vochtige graslanden, verstoring en intensivering van de landbouw.

Gevoelig voor:
Recreatie
Biotooptype:
Akkers
Graslanden
Moeras
In samenwerking met: