Bouwen aan groenexpertise

Heterodyne-detector

Meten op toonverschil

Definitie:

Letterlijk vertaald betekent hetero-dyne “verschillende-tonen”. Het is een techniek die in vleermuisdetectors wordt gebruikt. Er bestaan een drietal technieken van ultrasoon detectoren die voor vleermuisonderzoek gebruikt worden: heterodyne, frequentiedeling en tijdexpansie. Dit is de goedkoopste techniek en alle voor amateurs betaalbare detectoren werken op deze manier. Ook de duurdere modellen hebben altijd deze techniek ingebouwd. Ze mag dus als standaardtechniek voor vleermuisonderzoek beschouwd worden.

De ritmische, ultrasone geluiden die de vleermuizen tijdens de vlucht uitstoten en die de microfoon van de detector ontvangt, worden in het apparaat verwerkt en omgezet naar geluiden die voor het menselijk gehoor waarneembaar zijn. Alle ultrasoon detectoren verlagen daartoe de oorspronkelijke frequenties van het geluid; de verschillende modellen doen dat elk op hun eigen manier en leveren uiteindelijk elk een eigen gamma geluiden. De geluiden die je met een detector van het heterodyne systeem hoort, zijn volledig verschillend van deze die je met een detector van het type frequentiedeling kunt horen, hoewel de oorspronkelijke vleermuisgeluiden identiek waren. Het is zelfs zo dat de geluiden voor éénzelfde techniek lichtjes kunnen verschillen, al naargelang het merk of de fabrikant van het toestel.

Uitgebreid:

Bij heterodyne worden de door de microfoon ontvangen geluiden (afkomstig van de vleermuis die even verderop roept) gemengd met een intern signaal met een vaste, regelbare frequentie. Het is de gebruiker die op elk moment de frequentie van het intern signaal kiest, door middel van de draaiknop op de detector. Als de twee geluiden met elkaar gemengd worden, is het resultaat een nieuw geluid met een frequentie die gelijk is aan het verschil tussen de frequenties van de twee originele geluidssignalen. Een voorbeeld: stel een ruige dwergvleermuis die geluiden bij 37 kHz uitzendt. De waarnemer heeft de detector op 42 kHz gezet: uit de luidspreker van het toestel klinken de ritmische geluiden van de ruige dwergvleermuis met een frequentie van 5 kHz (42-37). Stel de waarnemer verlaagt de frequentie van de detector naar 38 kHz: uit de luidspreker klinken de geluiden nu met een frequentie van 1 kHz (38-37). De laatste geluiden (1 kHz) klinken lager van toon dan de eerste (5 kHz). Dit is een belangrijk punt voor het begrijpen en interpreteren van de geluiden zoals je ze met de heterodyne detector hoort. Hoor je geluiden met lage tonen, dan weet je dat de door jou gekozen frequentie heel dicht bij de frequentie van het ontvangen geluid ligt. Hoor je daarentegen hoge tonen, dan weet je dat de ingestelde frequentie op de detector nog een eind verwijderd is van de frequentie van het ontvangen geluid. Je weet echter daarmee nog niet of de frequentie van het ontvangen geluid hoger of lager is dan de ingestelde frequentie. Als je langzaam de frequentie van de detector verlaagt en het geluid wordt steeds lager van toon, wil dat zeggen dat je steeds dichter bij de frequentie van het ontvangen geluid komt. Wordt de toonhoogte daarentegen nog hoger, dan ben je je nog verder aan het verwijderen van de frequentie van het ontvangen geluid. Dan ligt de frequentie van het geluid hoger dan de door jou gekozen frequentie. Een geluid met een lage toonhoogte (“do” in “do-re-mi”, 1 kHz) heeft in feite een lage frequentie. Frequentie is dus niets anders dan toonhoogte. Een geluid met een hoge toonhoogte (“mi” in “do-re-mi”, 5 kHz) heeft een hoge frequentie. De geluiden, zoals ze met een heterodyne batdetector te horen zijn, laten zich min of meer beschrijven door 4 belangrijke parameters: het type geluid (klankrijk of nat – toonloos of droog), de beste frequentie (piekfrequentie), het ritme (snelheid en regelmaat) en de geluidssterkte. Toch is het niet eenvoudig alles onder woorden te brengen. Subtiele verschillen kunnen waargenomen worden.

  • Marc Van De Sijpe