Niche

Een diersoort in zijn habitat moet om te overleven een heleboel dingen doen: voedsel zoeken, een nest maken, een partner vinden, jongen grootbrengen, territoria bewaken... Bij planten gaat het om licht vangen, water en nutrïenten opzuigen, predatoren afhouden, bestuivers lokken, symbiontische relaties aangaan met schimmels, ... We staan er zelden bij stil, maar het is op het eerste zicht opmerkelijk dat er op een klein oppervlak zoveel soorten kunnen voorkomen. Op een vierkante meter grasland kunnen tientallen plantensoorten groeien, het grasland zelf herbergt wellicht een honderdtal vlinders en nachtvlinders. Een bosje kan 5 mezensoorten tellen. Als je naar de ecologie van al die groepen kijkt, blijkt dat ze een zeer gelijkaardige overlevingsstrategie hebben. We noemen zo'n gelijkaardige groep een gilde. Als we de mezengilde in detail bekijken, dan kunnen bijvoorbeeld Koolmees, Pimpelmees, Zwarte mees, Kuifmees en Glanskop naast elkaar voorkomen. Het zijn allen insecteneters die ook wat zaden eten en als nestplaats een boomholte hebben. In principe is een van die soorten krachtiger en/of efficiënter en roeit die op termijn de andere soorten uit door competitie. Toch komen ze samen voor. De oplossing is het begrip niche, waarbij het biotoop kan gezien worden als een muur waarin nissen zitten. Elke soort heeft een eigen nis en is min of meer gescheiden van de andere soorten. Dit is slechts een manier van voorstellen, want in werkelijkheid is de overlap soms zeer groot. Toch zien we een scheiding, als we eens naar de twee meest voorkomende soorten kijken, dan zien we een duidelijk verschil in grootte en snavellengte. Pimpelmees is kleiner met een kort snaveltje en eerder een 'foliage gleaner' (wat losweg kan vertaald worden als een blad-oppikker of bladspeurder). Ze zoeken ook kleinere prooien dan Koolmezen, die groter zijn met een stevige snavel. Uit een onderzoek in tuinen is bekeken welke insecten mezen aan hun jongen geven. Dat zijn veel rupsen, maar Koolmezen geven ook veel spinnen en vliegen aan hun jongen, terwijl bij Pimpelmezen dat meer bladluizen waren. Pimpelmezen kunnen door gaatjes kleiner dan 3cm, dat kan een Koolmees dan weer niet. Kortom, ze hebben misschien wel hetzelfde habitat, maar de niche verschilt. Als we nu een bos vrij zouden maken van Koolmezen, is het waarschijnlijk dat de Pimpelmezen, die nu het rijk alleen hebben, ook meer grotere prooien zouden vangen (meer eten voor minder werk) en in grotere holtes zouden broeden. Ze zouden hun populatie flink kunnen vergroten. De niche hangt dus ook af van welke competitie er is. We noemen dat de 'fundamentele' niche (zonder competitie) en zijn 'gerealiseerde' niche. Een soort zou theoretisch zijn 'fundamentele' niche kunnen innemen indien er geen competitie of predatie zou bestaan én alle hulpbronnen overvloedig aanwezig zouden zijn. De werkelijke niche die een soort inneemt, zijn 'realisatie', duidt aan dat slechts een gedeelte van de hulpbronnen gebruikt wordt.