Forten en vleermuizen

Welkom in het fort van Brasschaat. Een betonnen fort, dus onderdeel van de tweede fortengordel rondom de stad Antwerpen. De binnenste fortengordel is een bakstenen fortengordel en is ouder in tijd. De buitenste fortengordel, een betonnen fortengordel. Deze forten zijn uitermate geschikt als winterverblijfplaats voor vleermuizen

Zoals u hier kunt zien kunnen we eigenlijk een fort beschouwen als één grotachtig verblijf. Vandaar dit hier ook zoveel vleermuizen komen overwinteren. Zoals daarjuist vertelt, kunnen we hier in topwinters tot ongeveer een 1000-tal individuen tellen. Eigenlijk rondom Antwerpen hebben we twee fortengordels. De buitenste fortengordel zijn allemaal betonnen forten, net zoals het fort dat we hier kunnen zien. Die zijn eigenlijk één groot lint van allemaal winterverblijfplaatsen voor vleermuizen, met een topfort zoals Oelegem waar we tot 1500 individuen tellen per winter.

Hier hebben we zicht op de buitenzijde van de afwateringsgangen. Hier binnenin vinden we dus de meeste vleermuizen terug. Het is een betonnen constructie waarop in bakstenen in halve cirkel een dak op gemetst is. In twee lagen, sterk geïsoleerd, en aan de binnenzijde kan je ook hier zien, zijn de voegen eigenlijk uitgesleten door vocht van decennia lang dat er langs stroomt en het is juist in die ruimtes dat de vleermuizen wegkruipen.

Hier staan we bovenop de toegangsgang eigenlijk vanuit het hoodfgebouw, het hoofdfront van het fort, naar de samengevoegde caponnière vanachter. Een grote ruimte bereikbaar via een zeer lange gang. Ideaal voor vleermuizen, omdat je die gang kan gebruiken als buffer om temperaturen op peil te krijgen vanachter in de ruimte. Als je uw eigen inbeeldt, het hoofdfrontgebouw heb je meestal links en rechts twee lange gangen die eindigen in een geschutskoepel, de caponnière. En die geschutskoepel zijn een aantal ruimtes die enkel eigenlijk bereikbaar zijn via die zeer lange gang. Ideaal om de juiste abiotische omstandigheden te creëren.

Als we een fort gaan inrichten als vleermuizenreservaat, is het uitermate belangrijk om het fort verstoringsvrij te maken. Zoals je hier kan zien staat er overal graffiti, we hebben elke winter bezoekers van hele groepen jongeren, wat op zich een normaal ding is want uiteindelijk wilt iedereen overal wel eens inkruipen, maar dat zorgt voor een gigantische verstoring van de vleermuizen. Als het gaat over 10 of 15 individuen is dat minder erg dan zoals daarstraks is verteld over duizend individuen die hier komen overwinteren. Dit fort wordt niet alleen gebruikt als winterverblijfplaats, maar ook als paarplaats. Als we op die hele belangrijke schakels in het vleermuizenleven niet goede bescherming aanbieden, zitten we met een gigantisch probleem. Geen paring zijn geen nakomelingen.

Nu binnen in het fort gaan vleermuizen vooral wegkruipen in kleine ruimtes, de meeste individuen vinden wij terug in de watergangen. De watergangen zijn afwateringsgangen rondom het fort waarvan we hier een inkom zien. Het is ongeveer een halve meter hoog, daar staat water in, ideale situatie van abiotische factoren en daar vinden we de meeste individuen in terug. Goed dat die gangen ook weinig uitnodigen om in te kruipen door verstoorders.

Zoals je hier kan zien, hebben we binnenin het fort eigenlijk de beste omstandigheden. Een ideale luchtvochtigheid met plassen en condens tegen de plafonds en hoe dieper het fort, hoe stabieler de temperaturen. Eigenlijk draait het errond, hoe groter de volumes, hoe beter de temperaturen. Dieper in het fort warmer en aan de rand van het fort kouder en krijg je bijna automatisch een range van 2 tot 12 graden Celcius. Wat we dan zien in de winter is dat heel veel vleermuizen dan toch wegkruipen in kleine spleten, kleine holtes, waar de omstandigheden nog stabieler zijn. En zo hebben we hier bijvoorbeeld, in die raamkozijnen kleine ruimtes, een soort van spouwmuur, waar we heel veel beesten elke winter kunnen tellen.

Als je in een fort de mogelijkheid hebt om grote ruimtes af te sluiten van de buitenwereld, dan is dat de perfecte plek voor de vleermuis. Hier hebben we grote kamers zoals over heel de vleugel die kamers zijn de buitenramen afgesloten en aan de binnenkant zijn ze nog bereikbaar en kan er nog frisse lucht binnen. Het resultaat is dat er zeer weinig wind of luchtcirculatie is binnenin deze ruimte en krijgen we een zeer stabiele omgeving. Hier vinden we dan ook meer vleermuizen terug dan in ruimtes waar de ramen wel met de buitenwereld open zijn en in contact komen.

Hier hebben we zicht op een munitielift en die is van boven afgesloten. En dat maakt het weer uitermate interessant voor de vleermuizen. Want wat is er eigenlijk het gevolg van een afgesloten hoge ruimte, dat is een warme luchtbel. Warme lucht stijgt en nestelt zich daar, waardoor de temperatuur daar veel hoger is dan hier beneden. Voor soorten die hoge temperatuurseisen hebben voor een winterverblijfplaats, is dit de ideale plek. Je kan dat ook op een kunstmatige manier creëren, door grote bakken aan het plafond te plaatsen, ruimtes waarin de warme lucht zich in kan opstapelen.

Deze trap leidt naar een aantal kleine kamertjes op de bovenverdieping. En dan krijgen we eigenlijk weer een gigantisch grote luchtbel, in dus een aantal ruimtes waar warme lucht zich opstapelt gedurende de winter. Waar de temperatuur dus iets hoger is dan de benedenverdieping. Ideaal voor de soorten die daarvan houden.