Bouwen aan groenexpertise

Werkwijze 'natuur voor welzijn'

Inleiding

Deze werkwijze maakt deel uit van de Oriëntatiegids natuur voor welzijn(opent nieuw venster) (Lammens & Simoens 2022), een product dat voortkwam uit de samenwerking rond natuur en gezondheid tussen INBO en Natuur en Bos (2020-2024). Dit stappenplan is gebaseerd op concrete vragen en tips om biodiversiteit, duurzaamheid en natuurverbondenheid mee te nemen in de vergroening in en rond zorgcentra. Het sluit aan bij andere, reeds lopende engagementen van zorgcentra zoals:

  • klimaatengagementen;
  • Sustacare (een tool voor duurzame zorg);
  • het klimaatvisieplan (impact zorg op klimaat);
  • de SDG’s (duurzame ontwikkelingsdoelstellingen);
  • VIPA (het Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden);
  • het actieplan duurzaam ondernemen.
Terreinvoorbereiding met minigraver voor verjonging (Martin Winnock, inverde)
speebos Driegoten in Scheldevallei (Ann Sels)

Stap 1: Neem initiatief en zoek ondersteuning

ACTIES

  • Neem initiatief en verzamel betrokkenen.
  • Vertrouw op de ideeën van de directie en het personeel. Brainstorm: teken of beschrijf de ideale uitkomst, maak bvb. een mindmap.
  • Vind inspiratie bij bestaande goede voorbeelden van (internationale) zorgcentra die al bezig zijn met het integreren van groen, natuurverbondenheid en biodiversiteit.
  • Bespreek de ideeën met anderen, laat ze verder groeien en neem elkaars ideeën serieus.
  • Bereken de kosten en ga zo snel mogelijk op zoek naar de gepaste financiële, morele, sociale en technische ondersteuning.
  • Verzamel bestaande kennis en ervaring over vergroening in de zorg, natuurverbondenheid en biodiversiteit.
  • Identificeer kansen en knelpunten en bedenk samen haalbare oplossingen.
  • Vraag een vergunning tijdelijke natuur aan. Wees op de hoogte van de toepasselijke wetgeving: bos- en natuurregelgeving, onroerend erfgoed, regelgeving omgeving rond zorgvoorzieningen en dergelijke meer.
excursie in het bos (Vilda/Rollin Verlinde)

Stap 2: Zet in op participatie en communicatie

ACTIES

  • Bevraag de wensen en behoeften van de bewoners/patiënten, de directie en het personeel en zet ze op papier.
  • Stel een werkgroep samen met een vertegenwoordiger van alle betrokkenen zoals bewoners/patiënten, directie, personeel, (natuur)organisaties, vrijwilligers, lokale buurtbewoners/scholen/bedrijven, etc. En organiseer een participatiemoment voor hen.
  • Neem natuurverbondenheid en biodiversiteit op in de visie van het zorgcentrum.
  • Informeer het personeel, bezoekers en omwonenden over het project en het nut ervan voor mens en natuur. Nodig ze uit om deze inrichting ook in de eigen tuin toe te passen waar mogelijk.
  • Communiceer bij een opendeurdag over de dieren en planten die op het terrein voorkomen.
  • Ondersteun een boom/haagplantactie. Organiseer ook eens een teambuildingsdag in een natuurgebied in de buurt.
bezoekers en rolstoelgebruiker parkbos Gent (Agentschap voor Natuur en Bos/Griet Buyse)

Stap 3: Breng de omgeving in kaart

ACTIES

  • Breng in kaart wat er nu al aan groen aanwezig is in de natuurlijke omgeving rond het gebouw en bekijk wat er nog mogelijk is. Doe bijvoorbeeld samen met een deskundige of natuurkenner een ‘biodiversiteitsscan’:
    • maak een plattegrond van de omgeving,
    • ga na welke plant -en diersoorten er nu al aanwezig zijn,
    • ga na welke soorten er nog ontbreken èn er thuis horen,
    • kijk ook eens op waarnemingen.be.(opent nieuw venster)
  • Misschien zijn er enthousiaste vrijwilligers of natuurkenners van lokale (natuur)verenigingen die hierbij kunnen helpen?
Erinaceus europaeus Egel (Vilda/Rollin Verlinde)

Stap 4: Maak een planning

ACTIES

  • Maak een haalbare en gedragen planning op (budget, doelen, timing, kosten, uitvoerders) en ga na of het zorgcentrum/ziekenhuis subsidies of sponsoring kan krijgen. Bekijk wie wat kan doen. Vraag aan bewoners/patiënten, vrijwilligers, lokale bedrijven of scholen om zelf de handen uit de mouwen steken.
  • Bekijk hoe de aanleg van groen landschappelijk kan worden ingebed in de natuurlijke omgeving van het gebouw met oog op maximale natuurverbondenheid en biodiversiteit.
  • Maak een plattegrond van het terrein en bepaal een functie voor elke zone:
    • Waar is er veel betreding en moeten er (zeker geen) paden komen?
    • Welke stukken worden niet gebruikt en kan de natuur daar vrij spel krijgen?
    • Ga na wat de natuurlijke ‘abiotische’ factoren van het terrein zijn, bvb.: bodemtype, waterhuishouding, reliëf, etc.
  • Leg op basis van de omgeving en de bevraagde behoeften vast welke inrichting nodig is voor de verschillende doelgroepen en welke activiteiten hierbij passen: ontspanning, spel, therapie, lunchpauze, reflectie, ontmoeting, wandelen, etc. Bekijk ook of deze activiteiten maximaal bijdragen tot natuurverbondenheid, duurzaamheid en biodiversiteit.
  • Een partner met ervaring zoals bvb. Regionale Landschappen, Natuurpunt, de VLM, etc.  regisseert de werken in samenwerking met de aannemer.
kind plant boompje (Erwin Derous)

Stap 5: Voer het plan uit

ACTIES

  • Bewaar zoveel mogelijk de natuurlijke omgeving door te bekijken wat er al aanwezig is aan natuur en hoe men dit anders kan beheren. Zo wordt vermeden om meteen over te gaan naar allerlei onnodige, dure inrichtingen. Minder ingrijpen is vaak gelijk aan meer natuur.
  • Voorzie een bloemenweide met inheemse bloemen op een braakliggend stukje grond.
  • Kies voor de juiste plant op de juiste standplaats:
    • Plant op natte gronden bijvoorbeeld best planten die aan deze omstandigheden aangepast zijn in plaats van het draineren van het terrein;
    • Ga voor veel verschillende soorten planten, besdragende struiken en bomen die goed samengaan en elkaar ondersteunen;
    • Kies voor zowel hoge als lage planten zodat er meer schuilplaatsen zijn voor dieren;
    • Kies voor planten die insecten zoals bijen of vlinders aantrekken, zie de Tuin-Wijzer;
    • Zorg voor water in de tuin, bijvoorbeeld een regenton, wadi, kleine vijver of waterput;
    • Plant inheemse bomen en struiken;
    • Vermijd invasieve plantenexoten.
  • Zorg dat water kan infiltreren in de bodem om wateroverlast te vermijden. De verhouding verharding en groen is max. 40/60%.
  • Zelf gecomposteerde grond is duurzamer dan gekochte potgrond, die vnl. veen bevat.
  • Richt een natuurlijke vijver in. Indien het terrein dit toelaat, en plaats een picknickbank in de buurt zodat patiënten/bewoners, werknemers en bezoekers kunnen genieten van dit stukje natuur.
  • Vermijd tuinverlichting. Kies waar nodig voor verlichting op basis van led of solar om de negatieve invloed van licht op zowel biodiversiteit als gezondheid te vermijden.
  • Kies harde materialen zoals steen en hout bewust en bestel bij voorkeur lokaal. Vermijd op die manier tropisch hardhout uit het Amazonewoud.
  • Vind hier nog meer suggesties voor biodivers inrichten: biodiversiteit en bedrijven, het kennisplatform over bedrijven en biodiversiteit op Ecopedia en bij Natuurpunt. Bewaar zoveel mogelijk de natuurlijke omgeving: minder ingrijpen is vaak gelijk aan meer natuur.
wandelaars langs vijver (Tom Linster)

Stap 6: Gebruik en onderhoud de groene omgeving

ACTIES

  • Onderneem acties ten voordele van de biodiversiteit en betrek de bewoners/patiënten en het personeel hierbij bvb:
    • bomen planten,
    • voedertafels, nestkastjes, en bijenhotels bouwen,
    • een bloemenweide aanleggen,
    • nièt maaien in de meimaand, etc.
  • Zorg voor regelmatig terugkerend, duurzaam en daardoor ook goedkoper onderhoud.
  • Laat een natuurwandeling uitstippelen door bvb. een natuurorganisatie en voorzie een folder of QR-code.
Wandelaar in Lembeekse bossen (Ludo Goossens)

Stap 7: Verbreed en evalueer het proces

ACTIES

  • Stel de groene ruimte open voor het bredere lokale publiek zoals buurtbewoners, jeugdbewegingen, scholen, bedrijven, etc.
  • Vermaatschappelijk het project in de lokale buurt: maak de natuur bekend en toegankelijk.
  • Evalueer het proces en begin terug bij stap 1.