Wolfsklauwgewassen

In verscheidene opzichten zijn de wolfsklauwgewassen de eenvoudigst gebouwde vaatplanten. Ze hebben stengels die niet, zoals bij paardenstaarten en zaadplanten, in leden verdeeld zijn. De talrijke, vaak dicht opeengedrongen bladeren zijn smal en hebben één onvertakte nerf. Kenmerkend is de bouw van de wortels: die splitsen zich een of meer malen in twee even dikke vertakkingen (gegaffeld wortelstelsel). 

De verspreiding vindt plaats door sporen. De sporangia (sporendoosjes) zitten in de oksel of op de bovenkant van bepaalde bladeren. De sporen hebben de vorm van een viervlak met min of meer bolle zijden. 

Er leven nu nog ongeveer duizend soorten wolfsklauwgewassen. De 'Gouden Eeuw' van deze groep ligt in een ver verleden, het Carboon, zo’n driehonderdmiljoen jaar geleden. De getuigen van vergane glorie zijn de afdrukken en versteningen die de toenmalige wolfsklauwgewassen hebben nagelaten in leisteen en steenkool. Ware woudreuzen waren de Schubbomen (Lepidodendron) en de Zegelbomen (Sigillaria), waarvan men op grond van reconstructies de hoogte op dertig meter schat. Ze beheersten onder meer de kustmoerassen van Midden-Europa, dat in het Carboon zowel dichter bij de evenaar als lager ten opzichte van de zeespiegel lag. Er heerste toen een tropisch klimaat. De resten van de bomen kwamen onder water terecht, zodat ze tot veen werden. Intussen zakte de ondergrond gestadig in de diepte weg. Bij doorbraken van de zee in het kustmoeras of als een rivier zijn loop verlegde, werd het moerasbos onder een dik pakket klei of zand bedolven. Samen vormden die lagen van afwisselend veen en klei of zand een stapel van kilometers dikte. Na het Carboon veranderden door de werking van de aardkorst de kustmoerassen in gebergten en heerste er een woestijnklimaat. De Schubbomen en hun verwanten stierven uit. 

Onder de geweldige druk van de opeengestapelde lagen werd het veen ineengeperst. Waar een rest van een boom direct onder de klei lag, liet zij daarin een afdruk na, die soms in de versteende klei - leisteen - bewaard bleef. Gaandeweg werd het veen omgezet in steenkool. Bij temperaturen boven 100°C kwam daarbij methaan vrij, dat op sommige plaatsen in hoger gelegen zandpakketten werd opgevangen. Steenkool heeft in de 19de en de eerste helft van de 20steeeuw een hoofdrol gespeeld in de ontwikkeling van de industrie. Nu is de winning in Nederland -voorlopig of voorgoed - beëindigd. Daarentegen wordt methaan oftewel aardgas op steeds grotere schaal gewonnen uit diepliggende, gasrijke zandpakketten zoals de 'gasbel' van Slochteren. (Overigens kan aardgas ook bij de vorming van aardolie zijn ontstaan, dus van de resten van in zee levende organismen afkomstig zijn.)  

Het economische belang van de Wolfsklauwgewassen ligt in de bodemschatten, waarvoor ze in lang vervlogen tijden de grondslag legden. Een dergelijk vormingsproces heeft in latere perioden niet meer op een vergelijkbare schaal plaatsgevonden. Het is dus een zaak van wijs beleid om zuinig met de nalatenschap van Schub-en Zegelbomen om te gaan: op is op, voorgoed. 

De nu levende wolfsklauwgewassen vallen uiteen in drie groepen, die al lang geleden elk hun eigen weg zijn gegaan en dus onderling weinig verwant zijn. Misschien zijn de Biesvarens te beschouwen als de bescheiden nazaten van de groep waartoe ook de Schub- en de Zegelbomen behoorden. Een gemeenschappelijk kenmerk van deze uitgestorven bomen en de Biesvarens is dat de wortels niet rechtstreeks aan de stengel ontspringen, maar aan een rhizofoor (worteldrager), een apart schijfvormig orgaan dat bij andere vaatplanten ontbreekt. De Wolfsklauwen hadden vermoedelijk al vertegenwoordigers in het Carboon. De derde, eveneens oeroude groep vormen de Selaginella's, waarvan enige soorten in ons land bekend staan onder de naam Engels mos. Ze worden gekweekt in kassen en gebruikt voor opvulling van bloemstukken. 

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1985 (deel 1).