Bouwen aan groenexpertise

Rosse vleermuis

Nyctalus noctula

De Rosse vleermuis behoort met een vleugelspanwijdte van 30 à 40 cm en een gewicht van 20 à 40 g tot één van onze grootste vleermuizen. De rosse (tot roodbruine) kleur van de rugvacht is een typisch kenmerk van de soort; de onderzijde is iets donkerder. Deze soort heeft vrij smalle vleugels en een snelle vlucht.
Beheer:
De Rosse vleermuis geldt als een typische boombewoner maar jaagt voornamelijk boven waterrijk gebied. Zowel tijdens de zomer als winter worden de dieren aangetroffen in holle bomen. Naar beheer toe is het behoud van oude holle bomen (waaronder Amerikaanse eiken) dan ook van levensbelang.
Het voornaamste jachtbiotoop van de Rosse vleermuis is waterrijke gebieden en natte valleilandschappen zoals open moerasgebieden, vijvers, vennen, waterplassen (vijvers en meren). De rosse vleermuis is een typische bos- en parkbewoner. De zomerverblijfplaatsen bevinden zich bij ons bijna uitsluitend in holle bomen, meer naar het oosten wordt de soort ook in gebouwen aangetroffen . Studies uit buitenland (Frankrijk, Polen en Duitsland) en gegevens uit onze regio (waarnemingen.be) tonen aan dat kolonies van deze soort hoofdzakelijk aangetroffen worden in oude spechtenholen. De dieren verhuizen geregeld tussen de 1 à 10 dagen en soms over grote afstanden. Nu en dan worden er ook dieren aangetroffen in (vleermuis- of nestkasten). Onderzoek uit Duitsland toonde eveneens aan dat in bepaalde gebieden gedurende de zomer enkel mannetjes aanwezig zijn en de vrouwtjes pas laat in de zomer aankomen. Daarom is deze kritische bossoort is in eerste instantie gebaat met een aangepast bos- en parkbeheer, gericht op het behoud van oude bomen, waarbij vooral dikke bomen met holten dienen bewaard te worden. In een groot aantal van de gevallen gaat het hierbij om exoten zoals Amerikaanse eik, aangezien deze boom een iets zachtere structuur heeft dan onze inheemse eiken en spechten de voorkeur geven aan deze bomen om er holten in te kappen. Daarnaast zijn behoud en herstel van open moerasgebieden, vennen, waterplassen (vijvers en meren) en natte valleilandschappen in de onmiddellijke omgeving van de bewoonde bosgebieden belangrijk.
Monitoring:
Deze soort vliegt gemiddeld 10 tot 30 minuten na zonsondergang uit, uitzonderlijk al voor zonsondergang. Is één van de weinige vleermuissoorten die enkel tijdens de zomer en najaar dient gemonitord worden. Hierbij kunnen 2 eenvoudige methoden gebruikt worden: de meest eenvoudige is door tegen valavond (ongeveer een half uurtje voor zonsondergang) in bossen rond te lopen en te luisteren naar hoge metaalachtige tsi-geluiden, de tweede methode is via het gebruik van een batdetector waarbij deze op een frekwentie van rond de 20 kHZ geplaatst worden, hierdoor kunnen de sociale roepen van rosse vleermuizen net voor ze uitvliegen hoordbaar gemaakt worden. Ook door post te vatten langsheen waterrijke gebieden kan deze soort onderzocht worden maar men mag niet vergeten dat de afstand tussen verblijfplaats en jachtplaats soms vele kilometers (meer dan 15 km) uit elkaar kunnen liggen.
De Rosse vleermuis is met een vleugelspanwijdte tot 40 cm één van onze grootste vleermuizen. Ze lijkt sterk op de bosvleermuis, maar deze is kleiner en donkerder. De rosse (tot roodbruine) kleur van de rugvacht is een typisch kenmerk van de soort; de onderzijde is iets donkerder. Bij de mannetjes zijn in tijdens de paartijd vooral gele zwellingen van de buccale klieren zichtbaar. Deze soort heeft vrij smalle vleugels en een snelle vlucht.
Maximumleeftijd:
12 jaar
Areaal:
In Europa komt de soort algemeen verspreid voor, met uitzondering van het grootste deel van Scandinavië en delen van het Middellandse-Zeegebied. Tijdens de zomer worden verspreid over heel Vlaanderenjagende dieren aangetroffen, kolonies zijn eerder zeldzaam (minder dan 10 zomerkolonies van deze soort zijn op dit moment (2015) bekend. Deze soort brengt de winter door in holle bomen, waardoor waarnemingen van overwinterende exemplaren nagenoeg ontbreken. In Noord- en Oost-Europa is de Rosse vleermuis een uitgesproken trekkende soort die afstanden van vele honderden kilometers kan afleggen tussen de zomer- en winterkwartieren. Omdat de winters bij ons milder zijn, zijn de trekbewegingen in Vlaanderen nihil of veel minder uitgesproken.
Levenscyclus en fenologie:
Zowel tijdens de zomer als winter treft men deze soort aan in holle bomen. Op warme winteravonden zijn ze soms al actief. In het voorjaar zoeken de vrouwtjes koloniebomen op om er hun jong te werpen. Na het opbreken van de kraamkolonies eind juli-begin augustus start de paarperiode die tot een eind in oktober loopt. De mannetjes bezetten gedurende enige tijd een holle boom en proberen via specifieke baltsgeluiden vrouwtjes aan te trekken. Andere seksueel actieve mannetjes worden geweerd of in de vlucht achterna gezeten. De vrouwtjes vormen een harem van gemiddeld 5 à 7 dieren (soms tot 20 verschillende dieren). In Midden- en Oost-Europa is deze soort een uitgesproken trekkende soort die vrij grote afstanden (tot 1500 km) aflegt tussen zomer- en winterverblijfplaatsen. Per nacht kunnen ze tot 250 km afleggen.
Verspreiding:
De rosse vleermuis is wijd verspreid in Europa met uitzondering van Ierland en het hoge noorden. Bij ons wordt de bijna overal aangetroffen met uitzondering van bosarme regio's zoals de polders van de Westhoek omdat er in de ruime omgeving weinig geschikte kolonieplaatsen aanwezig zijn.
Ecologie:
Als winterverblijfplaats worden meestal holle bomen gebruikt, uitzonderlijk kan men ze ook aantreffen in gebouwen. In België werd éénmaal een groep van minstens 50 dieren overwinterend aangetroffen achter een stuk loshangend plaaster in een oud kasteel. Hun voorkeur gaat uit naar bomen met een dikke wand en holten met een kleine opening, die daardoor klimatologisch het meest geschikt zijn. Meestal zitten ze dicht opeengepakt, waarbij de groepswarmte de overleving van vorstperiodes eveneens bevordert. Tijdens de zomer verblijft de soort bijna uitsluitend in boomholten. Ook vleermuiskasten komen in aanmerking. Ze verhuizen vaak; eenzelfde kolonie heeft dus een groot aantal geschikte locaties nodig. De Rosse vleermuis jaagt vooral boven moerassen en andere waterrijke gebieden, die tot ca. 10 km verwijderd liggen van de verblijfplaats. Ze worden daar al vaak in de vroege avond waargenomen, soms nog samen met foeragerende zwaluwen. Aaneengesloten, lijnvormige landschapsstructuren zijn niet noodzakelijk voor de verplaatsing naar de foerageergebieden. Rosse vleermuizen zijn uitstekende vliegers en jagen bij gunstig weer ook op grote hoogte (tot meer dan 200 m) op grote zwermen dansmuggen en andere insecten. Soms worden ze ook jagend rond straatlantaarns aangetroffen.
Rode lijst:
Bedreigd
Habitatrichtlijn 2:
Nee
Habitatrichtlijn 4:
Ja
Vogelrichtlijn:
Nee
Jachtwild:
Nee
Invasieve exoot:
Nee
Soortenbesluit:
Categorie 3 (Bijlage 4 habitatrichtlijn)
Status:
Gaat stelselmatig achteruit door het kappen van oude holle bomen, met name exoten zoals Amerikaanse eik.
Bedreigingen:
In vergelijking met oude gegevens blijkt deze soort duidelijk minder algemeen te zijn dan ongeveer 50 jaar geleden. Uit de database van Natuurpunt (waarnemingen.be) zijn er in de laatste 5 jaar minder dan 10 zomerkolonies ingegeven niettegenstaande een specifieke inventarisatiecampagne rond deze soort. Het verdwijnen van oude bomen met geschikte holten en spleten is de belangrijkste oorzaak, alsook een verdroging van moerassen en valleigebieden en vermindering van waterrijke gebieden.
Indicator voor:
Oud bos
Gevoelig voor:
Grootschalige landbouw
Verdroging
Vermesting
Biotooptype:
Bossen
Loofbossen
Moeras
Stilstaand water
Vennen
In samenwerking met: