Zeg het met bloemen
De voordelen van bloeiende planten in de openbare ruimte zijn goed gekend. Zo vormen ze een meerwaarde voor biodiversiteit en bieden ze een mooie en kleurrijke invulling. Er is echter één voordeel dat nog niet op veel plaatsen wordt benut: het plukken van bloemen.
Dat valt onder de culturele ecosysteemdiensten, zoals natuurbeleving en -educatie. Het plukken van bloemen heeft een positieve impact op elk van die thema’s.
In tijden waarin het moeilijker is om rond te komen zal het aankopen van een boeket bloemen als opfleuring van de leefruimte misschien als een overbodige luxe worden beschouwd. Dat is jammer, want bloemen maken mensen gelukkig.
In plaats van een boeket te kopen, zou men het ook zelf kunnen gaan plukken, zoals in wegbermen. Het komt echter voor dat er bloemen worden geplukt waar dat schade berokkent, bijvoorbeeld in ingezaaide bloemenweides of beplantingen. Wildplukken met ongecontroleerde betreding kan de bloemenweide vernielen, met als gevolg een kortere bloemenpracht en minder nectaraanbod.
Een alternatief zijn groenobjecten die voorzien zijn op plukken, zoals pluktuinen en bloemenplukweides. In pluktuinen kan men groenten, fruit en bloemen, meestal snijbloemen, plukken. Bloemenplukweides zijn meer gericht op bloeiende, al dan niet inheemse kruiden. Hiermee kan men vrolijke veldboeketjes samenstellen.
Het verzamelen van natuurproducten wint aan populariteit. Dat zien we onder andere door de stijgende aandacht voor bushcraft, voedselbossen en publieke fruitplukmomenten. Sommige openbare besturen bieden het aan of faciliteren het, maar er is nog veel groeipotentieel.
De mogelijkheid om bloemen te plukken op openbaar domein kan de gemeente een imagoboost geven. Het is zowel een fleurig als een ecologisch verhaal, waar mensen genot van hebben en appreciatie voor opbrengen. Het draagt bij aan een beeld van een meer groen-minded en positief gemeentebestuur.
Steden en gemeenten willen werk maken van een meer inclusief openbaar groen en bloemenpluktuinen en -weides dragen daaraan bij. Inclusiviteit vertaalt zich in een laagdrempelige belevingswaarde waardoor alle lagen van de bevolking genieten van de openbare ruimte en er meer sociale interactie en cohesie is in een buurt. Bloemenpracht is voor iedereen zeer toegankelijk en het maatschappelijk aspect, zoals het samen plukken van de bloemen of het samen inzaaien ervan, zal burgers aanmoedigen om actiever deel te nemen aan het sociale leven.
Op deze manier bereikt men ook mensen die anders moeilijker warm te maken zijn voor thema’s zoals biodiversiteit, duurzaamheid en openbaar groen.
Openbare besturen kunnen op deze kar springen door private bloemenpluktuinen te ondersteunen, te promoten en/of door bloemenpluktuinen en -weides te voorzien in de openbare ruimte. Afhankelijk van de situatie is dat niet zo evident: een groendienst kan dan wel middelen vrijmaken om bloemenweides in te zaaien en te beheren, maar voor de exploitatie en organisatie van het plukken zullen er duidelijke afspraken moeten gemaakt worden. Ook kan overwogen worden om samen te werken met een partner.
Regelgeving
Om het plukken zelf in goede banen te leiden, is er een duidelijke regelgeving nodig. Er zijn parallellen te trekken tussen enerzijds het plukken van bloemen en anderzijds het plukken van fruit, beide in de publieke ruimte. Volgens de bestaande wetgeving mogen burgers niet zomaar fruit plukken dat groeit op het openbaar domein. Dat staat in contradictie met de fruitbomen en sneukelhagen die juist omwille van die reden worden voorzien.
Sommige besturen staan toe dat fruit eender wanneer wordt geplukt. Dat wordt meestal op de locatie zelf gecommuniceerd. Het voordeel is dat als het fruit in trek is, er niet te veel blijft liggen. Rottend fruit kan namelijk voor overlast zorgen, want naast vlinders worden ook wespen aangetrokken, wat niet wenselijk is in de buurt van picknickplaatsen en speeltuinen. Ook moet het fruit in sommige situaties worden opgeruimd vooraleer er maaiwerken kunnen plaats vinden. Bovendien is het vrij kunnen plukken minder omslachtig, want er moet niet worden gewacht op de toelating van de gemeente of stad.
Andere besturen ondervinden toch de noodzaak om te werken met een regelgeving. Het plukken van fruit wordt enkel toegelaten met vooraf afgesproken hoeveelheden en onder begeleiding. Onder andere in de stad Brugge worden dergelijke plukdagen georganiseerd. Op deze manier is er evenveel fruit voor iedere geïnteresseerde en is de kans op beschadiging miniem.
Vergelijkbare reglementen zouden ook kunnen worden toegepast op bloemenpluktuinen en -weides. Men kan kiezen om het plukken van bloemen vrij toe te laten of men kan bepalingen voorzien, zoals wanneer en hoeveel er geplukt mag worden. En men zou het doorverkopen van bloemen kunnen verbieden.
Plan van aanpak
Men zou eerst kunnen bloemenpluktuinen en -weides toepassen op kleinere schaal. Wil men de mensen de kans geven om een mooi, pesticidevrij boeketje te plukken om op graven te leggen, zou men deze bloemen kunnen voorzien op de begraafplaats zelf. Op elke begraafplaats is waarschijnlijk wel ruimte waar men een mengsel zou kunnen inzaaien. Deze bloemenweides kan men ook gebruiken om draagvlak te creëren bij de bezoekers om over te schakelen naar een extensiever groenbeheer.
Voorbeelden van deze toepassing vinden we onder andere op de begraafplaats van de stad Leuven, de zogenaamde ‘Troostbloemen’. Deze bloemen mogen worden geplukt door bezoekers wat zowel door hen als door de groendienst positief wordt ervaren. En het mooie is dat het succes heeft. Zo is er een klasje van kinderen dat elke week door de begraafplaats wandelt op weg naar hun zwemles en stopt aan de ‘Troostbloemen’ om enkele bloemetjes te plukken voor het graf van hun overleden klasgenootje. Ondanks het succes worden de weides niet beschadigd.
Een ander voorbeeld is de centrale begraafplaats van de stad Genk. Hier worden delen van de onbenutte gronden ingezaaid met bloemenmengsels. Het plukken van de bloemen wordt door de stad aanzien als een positief verhaal, het toont namelijk dat bezoekers van het park de bloemen mooi vinden en appreciatie hebben voor wat de groendienst doet. Ook hier is er geen sprake van overlast of schade.
Samenwerken met partners
Hoe de samenwerking met partners concreet wordt uitgebouwd is sterk afhankelijk van het soort partner en de specifieke wensen van de omwonenden en het gemeentebestuur. Hoe dan ook dringt zich een vorm van co-creatie op. Meerdere deelnemende partners werken samen om een gemeenschappelijk doel te bereiken en dat doe je best met mensen die het enthousiasme voor bloemen delen.
Het is de bedoeling dat het inrichten of faciliteren van plukgroen breed wordt gedragen, niet alleen bij de groendienst maar ook bij andere interne diensten (zoals de milieudienst, wijkwerkingen, evenementen, zorg, …) of indien nodig bij externe actoren.
Zo zijn er allerlei private partners waarmee men kan samenwerken. Men zou het beheer van een pluktuin kunnen overlaten aan sociale economie of men zou aan landbouwers kunnen vragen om, tegen vergoeding, de akkerranden in te zaaien met bloemenmengsels waar mensen kunnen gaan plukken. Anderzijds kunnen eigenaars van bestaande pluktuinen hulp krijgen van de gemeente, bijvoorbeeld door via de communicatiekanalen van de gemeente te worden gepromoot, of op andere manieren te worden gefaciliteerd.
De gemeente kan ook zoeken naar vrijwilligers zoals gemotiveerde burgers, compostmeesters, natuurgidsen en bestaande wijkwerkingen.
Wanneer men bloemenpluktuinen en -weides bekijkt, zou men een link kunnen leggen met bloemenwinkels. Enerzijds zouden ze daarvoor een concurrent kunnen vormen, anderzijds is het misschien net voor burgers een aanleiding om bloemenwinkels te bezoeken, aangezien er daar het jaarrond een ander aanbod is. En ook hier bestaat een parallel met andere soorten plukgroen. De fruitbomen en kruidentuintjes die gemeenten en steden op dit moment al voorzien vormen geen bedreiging voor kruidenierszaken of supermarkten. Plukgroen is dus duidelijk een aanvulling op het aanbod voor zowel fruit, kruiden als bloemen.
Men kan ook bloemenwinkels betrekken in dit verhaal als een private partner. Zo werd er in Oudsbergen een tijdelijke pluktuin ingericht op een stukje gemeentegrond in het centrum van Opglabbeek. Op dit stukje grond werd een gebouw gesloopt, en de uitbater van een naburige bloemenwinkel (Crea-fleur) stelde de vraag of er daar een bloemenpluktuin kon worden ingericht. De bloemenwinkel voorziet het plantgoed, de gemeente zorgt voor het onderhoud en plaatste enkele infoborden met daarop de regels over het plukken. Deze samenwerking wordt ook hier positief ervaren door zowel de burgers als het bestuur.
Wetgeving
Het is belangrijk dat de relevante wetgeving voor het plukken van natuurproducten wordt gevolgd. Afhankelijk van de concrete locatie zijn er verschillende wetgevingen die spelen.
Hieronder volgt een overzicht:
Agentschap voor Natuur en Bos:
In bossen en beschermde natuurreservaten mag geen vegetatie worden verwijderd (artikel 97 bosdecreet & artikel 35 §2, 6° decreet natuurbehoud). Dat geldt ook voor delen van de vegetatie (bloemen, vruchten, enzovoort). Daar kan van worden afgeweken als de eigenaar van de grond er toestemming voor geeft en de handeling in kwestie werd goedgekeurd in een beheerplan of via een specifieke machtiging van het ANB. Hoewel het openbaar domein slechts in enkele gevallen ook een bos of natuurgebied is, is het toch goed om deze wetgeving in het achterhoofd te houden.
Agentschap voor Wegen en Verkeer:
Volgens De Inspecteur van Radio 2 zegt het AWV dat alles wat op de openbare weg staat openbaar toegankelijk is voor iedereen. Als er bijvoorbeeld braambessen staan, mag je die naar hartenlust plukken. Hoewel dit niet specifiek over bloemen gaat, opent het wel een achterdeurtje om in wegbermen delen van planten te gaan plukken.
Dat wordt bevestigd door De Tijd, want zij schrijven dat bushcraft toegestaan is in onbeschermde natuurgebieden en ‘openbare velden’.
Politiereglementen:
In alle gemeenten geldt een politiereglement. Soms is dit specifiek voor de stad of gemeente, soms is het een overkoepelend reglement voor de hele politiezone.
Een politiereglement bevat een aantal regels die beschrijven wat men mag of niet mag doen op het openbare domein. Enkele van die regels gaan over openbare plantvakken: men mag er niet in parkeren, geen fietsen op stallen, geen beschadiging aan toebrengen, … zo schrijven sommige politiereglementen dat het verboden is om planten, bloemen en takken uit te trekken of af te snijden.
Een gemeente kan in dit politiereglement bijkomende regels maken over het plukken van fruit of bloemen, en het op die manier toestaan. Ook kan men de wijze waarop dat mag gebeuren omschrijven: enkel op bepaalde momenten, onder toezicht, beperkte hoeveelheden, enzovoort.
Wallonië:
In Wallonië is er heel wat meer toegestaan (wet van 12 juli 1973 & wet van 27 mei 2009). Niet alle soorten mogen geplukt worden: beschermde soorten mogen nooit worden geplukt, onbeschermde soorten wel. Wat beschermd is of niet wordt in dezelfde wettekst behandeld.
Ook hier is het verzamelen van natuurproducten niet toegelaten in beschermde natuurreservaten. Op andere domeinen mag het echter wel (mits toestemming van de eigenaar van de grond), enkel tussen zonsopgang en zonsondergang. Er worden zelfs expliciete hoeveelheden vermeld: voor bloemen geldt dat men twee handenvol mag verzamelen, voor andere bosproducten (zoals paddenstoelen) geldt het equivalent van één emmer van tien liter. Beide hoeveelheden zijn per persoon, per dag.
Deze regels hebben enkele gevolgen voor het plukken van bloemen op openbaar domein. Zolang het niet gaat om een bos- of natuurgebied geldt dat het plukken ervan soms wel en soms niet mag, naargelang het gaat om een spontaan begroeide berm of een ingezaaide berm.
Het is vergelijkbaar met de regelgeving rond het parkeren in een kruidachtige berm langs de kant van de weg. In principe heeft een burger daar het recht toe (tenzij het een verhoogde berm is in de bebouwde kom). Als een lokaal bestuur dat wil tegengaan, heeft het een specifiek politiereglement nodig, en dan wordt het ook aangeduid met de nodige verkeersborden.
Ingezaaide bloemenweides mogen sowieso niet betreden worden, en er mag zeker niet in worden geparkeerd. De bloemenweide is een openbaar plantvak, en beschadiging aanbrengen is strafbaar volgens de politiereglementen.
Volgens deze logica kan je ook stellen dat het plukken van een spontane begroeiing langs de kant van de weg wel mag, maar een ingezaaide begroeiing in principe niet. Als een lokaal bestuur dat anders wil zien, is er een specifieke toevoeging aan het politiereglement nodig. Zo zou men kunnen schrijven dat het verboden is om planten, bloemen, fruit en takken uit te trekken of af te snijden, met uitzondering van de bomen, struiken en bloemenweides die daarvoor voorzien zijn.
Besluit
Bloemenpluktuinen en- weides zijn een fraaie aanvulling op het bestaande openbaar groen, en ze openen de deur naar een nieuwe beleving van de openbare ruimte. Openbare besturen kunnen hierin meestappen door het ofwel zelf te voorzien, ofwel het meer te faciliteren.
Er zijn enkele praktische zaken die moeten overwogen worden vooraleer een bloemenpluktuin of -weide aan te leggen, zoals de manier waarop het plukken kan doorgaan en of een samenwerking met een partner nodig is. Ook zal men moeten rekening houden met een wetgevend kader. Maar het uiteindelijke resultaat zal zijn dat meer mensen het openbaar groen zullen beleven en er appreciatie voor zullen hebben. Er zullen zelfs mensen worden bereikt met een mooi, groen verhaal die daar anders misschien niet voor zouden open staan. Op die manier draagt een gemeente of stad niet alleen bij aan een kleurige, ecologische buitenruimte, maar ook aan een gevarieerd aanbod van natuur- en groenbeleving.