Uw favoriete nieuwsflash is terug van even weggeweest. Hoera! Ongetwijfeld was menig lezer bezorgd over onze afwezigheid, maar het merendeel van onze redactie had het druk met, jawel, het thema Aziatische hoornaar. In deze editie zetten we dan ook graag op een rijtje wat de stand van zaken is in het Aziatische hoornaar-landschap. We trachten daarnaast antwoorden te geven op de meest gestelde vragen, zoals: Waarom is beheer van Aziatische hoornaar nuttig? Kan ik lentevallen krijgen? Wat kan ik doen om mijn bijenkasten te beschermen? Hoe kan ik zelf een nest op sporen? Waar kan ik een melding maken? Wat volgt er op mijn melding? Wie bestrijdt de nesten? Etc.
De redactie wenst jou veel leesplezier!
Inhoudstabel:
- Herbekijk de afspraak met Tim Adriaens
- Waarom is beheer van Aziatische hoornaar nuttig?
- De beheerregeling Aziatische hoornaar: ze is er!
- Evolutie van het aantal nesten en bestrijding van Aziatische hoornaar
- Aziatische hoornaar herkennen en melden
- Hoe spoor je best het nest op van een Aziatische hoornaar?
- Bijenvolken beschermen tegen Aziatische hoornaar
- Opvolging lentevallen Aziatische hoornaar via Mijn Tuinlab
- Innovatie in de strijd tegen Aziatische hoornaar: De VELU-PI Hoornaardetector
- Agenda opleidingen exoten
Herbekijk de Afspraak met onze expert, Tim Adriaens!
Tim Adriaens, expert invasieve uitheemse soorten bij het INBO en redactielid van ExotenNet, was op 14 mei 2024 te gast in De Afspraak(opent nieuw venster) op VRT(opent nieuw venster). Hij had het over de opmars van de Aziatische hoornaar en over het risico van deze wespensoort op onze biodiversiteit. Eigenlijk vat hij deze nieuwsflash-editie helemaal voor u samen.
Gemist?
Waarom is beheer van Aziatische hoornaar nuttig?
In Vlaanderen, en bij uitbreiding heel België, is de aanwezigheid van Aziatische hoornaar niet meer te stoppen. Sinds haar eerste waarneming in 2016 heeft de soort ons overspoeld. Druk hieronder even op play om te zien hoe de invasie zich heeft verspreid.
Met de huidige graad van nestdetectie is het weinig waarschijnlijk dat we de populatie gaan controleren of indijken. Toch kunnen we zinvol aan impactbeperking doen voor mens, economie en ecosysteem.
In Vlaanderen is de aanwezigheid van Aziatische hoornaar niet meer te stoppen. Sinds haar eerste waarneming in 2016 heeft de soort ons overspoeld. De soort werd in de prioritering van uitheemse soorten in Vlaanderen(opent nieuw venster) als relevant, wijdverspreid maar weinig natuurspecifiek gecatalogeerd. Doordat ze vooral buiten beschermde natuur voorkomt en een laag handelingsperspectief kent, maar tegelijk een grote maatschappelijke vraag heerst, is het een kandidaat voor een overkoepelende multi-sectorale aanpak waarbij de lasten representatief verdeeld worden volgens de potentiële baten per sector. Kort gezegd: iedereen moet mee op de hoornaar kar maar met een investering die in verhouding staat tot de ondervonden schade. De beheerregeling is hiervoor een goed instrument.
Aziatische hoornaar op de Europese Unielijst:
De Aziatische hoornaar is een soort op de Europese Unielijst. Dit wetgevend instrument roept Europese lidstaten op om werk te maken van beheer. Landen die de soort niet hebben moeten ze proberen uitroeien. Eens gevestigd kunnen de landen zelf beslissen over het beheer. Het beheer van Aziatische hoornaar is Europees niet gecoördineerd.
De soort komt op de unielijst te staan via de opmaak van een risicobeoordeling. Hierin wordt een inschatting gemaakt van de ecologische effecten van de aanwezigheid van de soort en de schaal van invasie in alle Europese landen. De Japanse duizendknoop haalde de lijst niet, omdat ze al te wijd verspreid is. Aziatische hoornaar deed dat wel. Haar impact was volgens wetenschappers groot genoeg en ze was nog niet aanwezig... tenminste in sommige Europese landen.
Ecologische en economische schade:
De Aziatische hoornaar jaagt op honingbijen en andere bestuivers, zoals wespen en vliegen. Voor bijenkasten doet ze dat in groep. Hierdoor durven de honingbijen, die de Aziatische hoornaar niet herkennen, niet uit hun nesten te komen. Wie dat wel doet, kan best snel zijn. De honingproductie daalt dus.
Ook onze inheemse bestuivers, zoals wilde bijen en de planten die ze bestuiven, ondervinden een impact. Bestuivers zijn namelijk de basis van ons ecosysteem. Zij zorgen ervoor dat gewassen, bloemen, bomen, planten enzo tot bloei komen. Voedsel dus voor mens en dier. Geen bestuiving, geen bloei. Uiteraard zijn er evengoed inheemse soorten, zoals zwaluwen, die jagen op onze bestuivers. Maar het mooie aan de natuur is dat ze zichzelf ook zo goed in evenwicht weet te houden. Eigen aan een invasieve, uitheemse soort is dat ze dat evenwicht uit balans brengt.
Een nest van Aziatische hoornaar is groot… heel groot. Een secundair nest kan tot 10.000 insecten bevatten. Dit jaar verwachten we vijf keer zoveel nesten als vorig jaar. Volgend jaar opnieuw een exponentiële stijging. Dat zijn heel wat maagjes om te voeden en dat zet veel druk op ons verzwakte ecosysteem.
In landen als Portugal en Spanje ondervindt ook de fruitteelt schade ten gevolge van de Aziatische hoornaar, die zich tegoed doet aan de zoete nectar van de vruchten en ook tijdens het plukken vervelend is. Ook in België lopen we in de toekomst het risico dat er schade zal optreden. Zowel indirecte, als directe economische schade dus aan landbouw, fruitteelt en honingproductie.
Aziatische hoornaar als overlast soort:
Wat we als overlast ervaren heeft vaak meer te maken met perceptie dan met rede. Het is belangrijk om te beseffen dat de Aziatische hoornaar er is om te blijven en een deel van ons ecosysteem zal worden. Het dier is niet gevaarlijker dan andere wespen, is niet agressiever, heeft geen grotere gifblaas of angel. Ze zoeken geen mensen op.
Maar verstoor je een wespennest, dan vallen ze aan. Een nest Franse veldwesp telt maximaal 100 individuen. Een hoornaarnest, zoals hierboven toegelicht, bevat duizenden exemplaren. Incidenten blijven erg zeldzaam en het risico dient dus in perspectief te worden geplaatst. Wie allergisch is aan wespensteken, is daar best van op de hoogte en kan voorzorgen nemen. Angst voor wespen, ook bekend als sfeksophobie, komt vaak voor maar eenvoudige gedragstherapie is hiertegen heel effectief.
Twee tips zijn hier alvast aangewezen:
- Verstoor geen nesten. Heleen van Ransbeeck legt hieronder haarfijn uit hoe je de nesten dichtbij mensen kan opsporen om verstoring te vermijden.
- Bestrijd de nesten niet zelf, maar laat het over aan professionals. Lees ons stappenplan om een nest te melden.
Maar goed, we kunnen wel concluderen dat ook voor de mens de aanwezigheid van Aziatische hoornaar -en dan zeker van primaire nesten, die eerder laag bij de grond zitten, zoals in struiken- niet erg prettig is. Ook op plaatsen waar veel mensen komen zoals dienstencentra, scholen, kinderdagverblijven enz. zal Aziatische hoornaar altijd wel om redenen van civiele veiligheid bestreden worden.
Auteur: Anke Stefens (RATO vzw) en Tim Adriaens (INBO)
De beheerregeling Aziatische hoornaar: ze is er!
Op vrijdag 24 mei 2024 keurde de Vlaamse Regering de beheerregeling Aziatische hoornaar (Vespa velutina) goed. Met deze regeling, die vijf jaar geldig is, wil Vlaanderen de overlast van de Aziatische hoornaar verminderen en de schade aan het ecosysteem beperken. Het Ministerieel Besluit werd ondertekend door minister van Omgeving Zuhal Demir en minister van Landbouw Jo Brouns. De beheerregeling geldt voor de komende vijf jaar en bevat richtlijnen voor het aanpakken van zowel de Aziatische hoornaar als de Japanse reuzenhoornaar (V. mandarinia), mocht deze in Vlaanderen opduiken. Hiermee is, na de beheerregeling voor muskus- en beverrat, de tweede beheerregeling voor Unielijst soorten een feit. Wat staat er nu in de beheerregeling en wat verandert er nu:
Beheerdoelstelling
Er is de laatste tijd veel discussie geweest over het nut van het beheren van de Aziatische hoornaar. Vlaanderen kiest ervoor om overlast te beperken en de impact op het ecosysteem en de biodiversiteit zoveel mogelijk te verminderen. Dit engagement is dus expliciet als beheersdoelstelling geformuleerd in de beheerregeling.
Beheermethoden en producten
De beheerregeling bepaalt welke methoden gebruikt mogen worden om de Aziatische hoornaar te bestrijden. De lijst van toegestane methoden is:
- Manuele (biocidenvrije) bestrijding van embryonale of primairenesten.
- Gebruik van wespenspray
- voor poederverdelging met of zonder telescopische lans is een generieke afwijking voorzien behalve in VEN-gebieden en natuurreservaten, gebruik op minder dan 6 m van waterlichamen is niet toegelaten
- Wegzuigen met een stofzuiger.
- Diatomeeënaarde in de buurt van waterlichamen
Er is ook ruimte voor het toelaten van nieuwe methoden, mits goedgekeurd door het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). Het gebruik van biociden wordt zoveel mogelijk beperkt. Toegestane middelen zijn voorlopig enkel Permas-D (een synthetisch insecticide) en diatomeeënaarde (een natuurlijke stof). Het gebruik van beide producten is afhankelijk van de goedkeuring van de FOD Volksgezondheid en is gebonden aan een meldingsplicht bij de Vlaamse Milieumaatschappij (Zonder Is Gezonder) die via Vespa-Watch kan verlopen.
Opleiding van bestrijders
Alleen bestrijders die opgeleid zijn mogen nesten van Aziatische hoornaar verwijderen. Naast deze opleiding dienen bestrijders ook kennis te hebben van de beheerregeling.
Verantwoordelijkheden
Het beheer van de Aziatische hoornaar is een gedeelde verantwoordelijkheid:
- Terreineigenaren beslissen of een nest verwijderd moet worden.
- Het ANB bestrijdt nesten op eigen terreinen en beheert Vespa-Watch, een platform voor het raadplegen en doorgeven van meldingen en het rapporteren van beheeracties.
- Het Agentschap voor Landbouw en Zeevisserij ondersteunt projecten inzake bescherming van de imkerij tegen de Aziatische hoornaar via het Strategisch Plan Bijenteelt. Het zet ook in op opsporing en opleiding.
- De brandweer bestrijdt alleen in het kader van civiele bescherming.
Coördinatie
Via de beheerregeling wordt ook de coördinatie verzekerd. De coördinatie houdt in dat er:
- Overzicht behouden wordt van bestrijdingsinitiatieven
- Initiatie is van bestrijdingsinitiatieven
- Bevolking en verdelgers geïnformeerd worden
- Communicatie gevoerd wordt
Dat dit verankerd wordt in een beheerregeling is dus van groot belang.
Monitoring en rapportage
De beheerregeling verwijst alle actoren naar Vespawatch.be als centraal platform voor monitoring, melding én beheerrapportage. Voor nestopsporing wordt op vrijwilligers gerekend. Ook de rapportage over het pesticidengebruik gebeurt via beheerrapportage op Vespa-Watch. Bestrijders die dit doen hoeven geen aparte melding bij de VMM meer te doen.
Evolutie van het aantal nesten en de bestrijding van Aziatische hoornaar
Een nest Aziatische hoornaar is voor het eerst waargenomen in 2017 in Vlaanderen in Poperinge. Deze waarneming(opent nieuw venster) was echter een leeg nest van het seizoen ervoor. We kunnen ervan uitgaan dat de soort dus zeker al aanwezig was in 2016, ook al was dit dan nog onopgemerkt. De invasie van Vlaanderen gebeurde vanuit Noord-Frankrijk en ook Wallonië. De soort heeft zich dus vanuit West-Vlaanderen verder verspreid over geheel Vlaanderen. Druk hieronder even op play om de evolutie van de verspreiding te zien.
Sinds 2016 is het aantal nesten exponentieel gestegen (Tabel hiernaast en figuur hieronder), met het hoogste aantal nesten in West- en Oost-Vlaanderen. Pas in 2019 was het meldpunt Vespa-Watch in voege om de verspreiding van de soort te monitoren. Via burgerwetenschap wordt zo de uitbreiding van de soort op de voet opgevolgd. In 2023 werden ongeveer 6000 nesten gemeld op Vespa-Watch.
De tabel hiernaast toont een overzicht van het aantal gemelde nesten op vespawatch.be per provincie per jaar sinds 2017. De meest recente gegevens per provincie kan je steeds terugvinden op het Vespa-Watch dashboard(opent nieuw venster).
2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | |
West-Vlaanderen | 3 | 28 | 19 | 43 | 85 | 430 | 1661 |
Oost-Vlaanderen | 0 | 7 | 8 | 44 | 74 | 478 | 2348 |
Antwerpen | 0 | 2 | 2 | 3 | 17 | 79 | 607 |
Vlaams-Brabant | 0 | 2 | 3 | 23 | 63 | 382 | 998 |
Limburg | 0 | 2 | 0 | 7 | 5 | 27 | 161 |
onbekend | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 30 |
Totaal | 3 | 41 | 32 | 120 | 244 | 1396 | 5805 |
Tabel: Aantal nesten Aziatische hoornaar gerapporteerd op Vespa-Watch per jaar en per provincie
De meeste nesten tot en met 2022 zijn steeds succesvol bestreden. De figuur hiernaast toont het aantal gemelde nesten op vespawatch.be per jaar en hun behandeling. Enkel indien een nest laattijdig was gemeld (tijdens de winter) en dus reeds inactief (leeg), is het niet behandeld geweest. In 2021 en 2022 is een gebiedsdekkende bestrijding mogelijk gemaakt met budgetten op niveau van Vlaanderen en provincies (Oost-en West-Vlaanderen). Vanaf 2023 is beheer niet langer gebiedsdekkend in Vlaanderen, wat ook resulteerde in een hoger aantal nesten waarvan de behandeling onbekend is. Mogelijk zijn deze wel behandeld geweest, maar op eigen kosten van de melder. Bijna de helft van het totaal aantal gemelde nesten in 2023 is succesvol behandeld met gecoördineerde bestrijding door provincies en gemeenten. Het hoge aantal nesten met onbekende behandeling duidt ook op het belang van een goede beheerregistratie.
Alle data in verband met verspreiding en behandeling van nesten zijn essentieel voor onderzoek naar beheermethoden en voorspellen toekomstige dynamieken van de soort. Binnenkort zal het beheerportaal van vespawatch.be worden opengesteld zodat de beheerstatus van een nest makkelijk kan worden gerapporteerd (meer info hierover volgt).
Een gedetailleerd overzicht van verspreiding van de Aziatische hoornaar het huidige seizoen is beschikbaar via deze lin(opent nieuw venster)k.
Auteurs: Jasmijn Hillaert, Sander Devisscher, Emilie Gelaude, Pieter Huybrechts, Tim Adriaens
Aziatische hoornaar herkennen en melden
Aziatische hoornaar herkennen
De website Vespa-Watch(opent nieuw venster) of de app Obsidentify (opent nieuw venster) helpen je om individuele Aziatische hoornaars te herkennen en onderscheiden van andere wespen.
Ook waarnemingen van individuele Aziatische hoornaars kan je doorgeven via Vespa-Watch(opent nieuw venster) Zo help je mee om de populatie in kaart te brengen en nesten op te sporen.
Een nest gespot? Wat kan jij doen?
Door het nest te melden via Vespa-Watch, (opent nieuw venster)verlopen de vervolgstappen als volgt:
Stap 1: Meld het nest via de website van Vespa-Watch(opent nieuw venster)
Tip: Zend een foto in waarop de wesp ook goed zichtbaar is. Verschillende soorten wespen bouwen eenzelfde type nest dit moment van het jaar. Een duidelijke foto van de wesp helpt om de soort te bepalen.
Stap 2: Een vrijwilliger van Vespa-Watch controleert je melding en kijkt of het om Aziatische hoornaar gaat.
Stap 3: Je ontvangt een bericht van Vespa-Watch over je melding.
Stap 4: Ging je melding over Aziatische hoornaar? Dan krijg je instructies van Vespa-watch over het verdere verloop van je melding:
- Woon je in de provincie Oost-of West-Vlaanderen? Bijna alle gemeenten doen mee aan een gecoördineerd beheer waardoor de bestrijding gratis is voor burgers. Kijk op de webpagina van je provincie (voor Oost-Vlaanderen(opent nieuw venster) en voor West-Vlaanderen(opent nieuw venster)) voor meer info.
- In de andere provincies is het afhankelijk van de gemeente waarin je woont. Vespa-Watch bezorgt je feedback per mail.
Stap 5: Een professionele bestrijder komt langs om het nest te verdelgen. In bepaalde gevallen is bestrijding niet altijd mogelijk, bijvoorbeeld omdat het nest te hoog hangt.
In gevaarlijke, levensbedreigende situaties neem je best contact op met de brandweer via 1722.be(opent nieuw venster) .
Auteurs: Sofie Standaert en Anke Stefens (RATO)
Hoe spoor je best het nest op van een Aziatische hoornaar?
De lente hangt in de lucht! Hommels ontwaken uit hun winterslaap en de eerste pinksterbloemen ontluiken. De natuur wordt langzaam wakker, en hetzelfde geldt voor de koninginnen van de Aziatische hoornaar. Nu de eerste koninginnen opgemerkt worden, geven we enkele tips om hun nest op te sporen.
Observeer je eigen tuin!
De koninginnen starten in maart met het stichten van een embryonestje. Deze zijn net zo klein als een pingpongbal en zijn moeilijk te vinden.
- Kijk in je kot! Je vindt de embryonale en vervolgens primaire nesten van de Aziatische hoornaar vaak op beschermde locaties zoals tuinhuizen, onder afdaken en dakranden, in nestkastjes en spouwmuren. Let wel op: de meeste steekincidenten komen voor bij nesten die zich dicht bij de grond bevinden.
- Kijk in je haag! Voordat je begint met snoeiwerken, is het belangrijk om eerst goed te observeren. Neem enkele minuten de tijd om te kijken of je geen hoornaars of andere insecten ziet in- en uitvliegen op specifieke plaatsen.
- Lenteval in je tuin? Draag bij tot onderzoek naar de selectiviteit van deze lentevallen door deel te nemen aan het Mijn Tuinlab-project(opent nieuw venster) Plaats ook een sponsje, houtsnippers of geëxpandeerde kleikorrels in de val om bijvangst te laten overleven tot je de lenteval kunt legen. Controleer je val dagelijks en registreer je vangst(opent nieuw venster) op Mijn Tuinlab
Nesten opsporen met de wiekpotmethode
Vanaf mei duiken de eerste primaire nesten op en kunnen nesten opgespoord worden met de wiekpotmethode. Hieronder wordt haarfijn uitgelegd hoe je hiermee aan de slag kan.
De wiekpotmethode maakt gebruik van een wiekpot met zoete lokstof die in de buurt van een vermoedelijk nest wordt opgehangen om vliegrichtingen en -tijden van en naar het nest te bepalen. De vliegtijd is dan de tijd die de hoornaar nodig heeft om vanaf de wiekpot naar het nest te vliegen, het suikergoedje daar af te leveren, en terug te vliegen naar de wiekpot. Een vliegtijd van 1 min komt overeen met een afstand van ± 100 m tot het nest (vuistregel). Door meerdere wiekpotten te installeren kan via triangulatie van vliegrichtingen het zoekgebied verkleind worden. Een wiekje doorheen het deksel voorkomt dat de hoornaars verdrinken en vliegtijden kunnen opgemeten worden. Uitgebreide info om deze methode op te starten, vind je op Vespa-Watch.be(opent nieuw venster).
Enkele tips voor een vlotte zoekactie
- Als wiekpot gebruik je best een glazen potje met een deksel. De wiek is dan een stukje stof (katoen, dweil,…) dat je via een gaatje doorheen het deksel propt. Een zoete lokstof kan je zelf maken door 1/3 bier, 1/3 wijn en 1/3 suiker met elkaar te mengen of door de wespenlokstof Trappit aan te kopen (via https://www.waspaway.be/(opent nieuw venster) of via https://www.vlaamsbijeninstituut-webshop.be/Trappit-500ml(opent nieuw venster) )
- Merk een hoornaar met een markeerpotje voor honingbijkoninginnen. Verfstiften zijn ideaal om een markering aan te brengen. (zie foto)
- Plaats je lenteval of wiekpot in de buurt van planten die veel hoornaars aantrekken zoals de bloemen van dwergmispel (juni en juli), sneeuwbes (zomer) en klimop (najaar), of de vruchten van fruitbomen zoals appelboom (zomer en najaar), vijgenboom (einde zomer), druivelaar (einde zomer),…
- Kleef eens een pluimpje op de hoornaar! In een bebost gebied kan het helpen om de hoornaar visueel te volgen door er een pluimpje aan te kleven. Deze techniek vereist wel wat achtergrondinformatie en kennis.
- Vanaf augustus verloopt de wiekpotmethode minder vlot aangezien de werksters dan meer behoefte hebben aan eiwitten om aan de larven te voederen. Je kan nu vis of kip gebruiken om de hoornaars te lokken en dezelfde methode als op de wiekpot toepassen.
- Houd er rekening mee dat het vlieggedrag van Aziatische hoornaars in stedelijke gebieden kan afwijken. Benieuwd welk effect dat heeft op de vuistregel van 1min≈100m? Lees dan het artikel ‘De vliegkunst van de Aziatische hoornaar’ in de nieuwste editie (maart 2024) van Natuur.focus.(opent nieuw venster)
- Probeer de verhuismethode! Dit is een variant op de wiekpotmethode waarbij je telkens een hoornaar met zijn wiekpot een honderdtal meter ‘verhuist’ richting het nest. Hierbij is enkel een vliegtijd noodzakelijk aan het begin van de zoekactie als richtlijn. Nadien kan er gefocust worden op de vliegrichtingen bij het verhuizen en wordt veel tijd uitgespaard. Een hoornaar heeft immers tijd nodig om een nieuw geplaatste wiekpot te vinden. Bovendien is deze methode efficiënter bij hogere nestdensiteiten.
- Registreer je wiekpotten in de Aziatische hoornaar Tracker(opent nieuw venster) (editor) een app aangeboden door de Vespa-watchers van de Imkersvereniging Sint Ambrosius Mortsel Edegem in samenwerking met Telenet, om samenwerking met andere vrijwilligers vlotter te laten verlopen. Een overzicht van alle wiekpotten in Vlaanderen vind je in de Aziatische hoornaar Tracker(opent nieuw venster) (Viewer ).
- Een overzicht van actieve haarden Aziatische hoornaar vind je hier (opent nieuw venster). Deze kaart toont waar er recent veel individuele Aziatische hoornaar zijn waargenomen en geeft ook een overzicht van reeds gemelde nesten op Vespa-Watch.be dit seizoen.
Meer aanbevelingen nodig als imker?
De partners van het Praktijkcentrum Bijen hebben specifieke aanbevelingen(opent nieuw venster) samengesteld voor imkers om deze invasieve soort efficiënt te beheersen. Dit rapport zal jaarlijks herzien worden.
Auteur: Heleen Van Ransbeeck (UGent)
Bijenvolken beschermen tegen de Aziatische hoornaar
Met om en bij de 6.500 gemelde nesten van de Aziatische hoornaar in Vlaanderen in 2023, is het duidelijk dat deze soort zich hier gevestigd heeft. Volgens de beheerregeling moet er ingezet worden op impactmitigatie omwille van de impact van deze soort op de landbouw (bijenteelt, fruitteelt, wijnbouw), de biodiversiteit en de volksgezondheid. Aan imkers wordt aangeraden preventief maatregelen te nemen aan hun bijenstanden, willen ze significante schade aan de bijenkolonies beperken. Vanuit PC Bijen, met alle betrokken partijen, werd een aanbevelingsnota(opent nieuw venster) opgemaakt om imkers daarbij te gidsen in de mogelijkheden
Wetenschappers zijn het er over eens dat geen heil moet gezocht worden in één maatregel, maar dat meerdere ingrepen dienen uitgevoerd te worden. De combinatie van van bestrijding en kastbescherming kan de druk aan bijenkasten verlagen. In het voorjaar start het met ontwakende koninginnen te vangen d.m.v. lentevallen wat in Vlaanderen momenteel uitgerold wordt in een onderzoeksopzet(opent nieuw venster). Vanaf mei zijn de eerste werksters aan het foerageren naar voedsel waardoor deze kunnen gelokt worden aan wiekpotten om zo te trachten de nesten te lokaliseren (zie foto). Op dat moment zijn het primaire nesten waarbij de verdelging nog relatief eenvoudig kan gebeuren. Maar zodra de secundaire nesten ontstaan (vanaf juli), vaak 30-40 m hoog in de bomen, is dat een heel ander verhaal. Het opsporen van nesten verloopt minder vlot en lokken dient te gebeuren met eiwitten (vis of kip). De nesten nemen bovendien grotere proporties aan (tot 1 m diameter) waardoor de druk van jagende hoornaars aan de bijenkasten zeer groot wordt. Vanaf augustus kan de imker maar beter beschermingsmaatregelen nemen op de bijenstand om het sterk verzwakken van de volken tegen te gaan. Meer onderzoek is echter nodig om te bepalen welke methoden het meest effectief zijn. Op dit moment zijn volgende maatregelen voor handen:
- Elektrische harpen op de goede plaats voor de bijenkasten, waarbij Aziatische hoornaars worden gedood als ze tussen de draden van de harp vliegen (zie foto). De druk van jagende hoornaars aan de bijenvolken verlaagt erdoor. Met Honeybee Valley onderzoeken we of de stress bij de bijen daardoor ook effectief lager lag, door stress- en immuniteitsgenen te analyseren. Deze methode vraagt aanwezigheid van elektriciteit aan de bijenhal of de aankoop van een zonnepaneel.
- Toegang van Aziatische hoornaars tot de kast verhinderen met een gaas (openingen van 6 mm) voor de vliegopening. Dergelijke muilkorven zorgen ervoor dat de bijen veilig op de vliegplank kunnen bewegen en minder stress ondervinden van jagende hoornaars. Nadeel is dat de bijen ook hinder ondervinden van het gaas en dat darren er moeilijk of niet door kunnen. Bovendien is ze enkel zinvol als er reeds een hoge predatiedruk is.
- Met de Koldo Belasko val worden hoornaars gevangen in een tunnelconstructie. Ze vliegen langs de tunnel naar een trechter waarlangs ze niet kunnen terugkeren. De honingbijen moeten niet door de tunnel maar kunnen er over vliegen om langs de vliegopening in de kast te geraken. De constructie wordt gemaakt van gaas met openingen van 8 en 6 mm en behoeft geen elektriciteit. Ze is goedkoop en kan vrij eenvoudig zelf ineen gestoken worden.
- Afvangen van Aziatische hoornaars door het plaatsen van selectieve vallen tussen de bijenkasten. Met een eiwitlokstof zoals kip of vis dien je de hoornaars in het najaar aan te trekken. Belangrijk is om zo min mogelijk andere insecten af te vangen en te doden.
Ondertussen wordt er volop geëxperimenteerd met de methode van het Trojaanse paard(opent nieuw venster) . Hierbij wordt een werkster bedruppeld met een zeer toxisch pesticide. Als deze werkster naar haar nest terugkeert, zorgt zij voor de vernietiging van het nest. Het toegepaste pesticide is meestal fipronil dat bijzonder toxisch is naar insecten toe en verboden is. Een druppel Frontline (met 10% fipronil) kan potentieel de helft van de bijen uit 20 volken doden. Bovendien kan het lang in het milieu achterblijven en werkt de methode onvoldoende om nesten efficiënt af te doden. In België is deze methode gewoon verboden.
Auteur: Ellen Danneels (Honeybee Valley)
Opvolging lentevallen Aziatische hoornaar via Mijn Tuinlab
Gemeenten, provincies en imkerverenigingen verdelen sinds vorig jaar lentevallen in de strijd tegen de Aziatische hoornaar. Het toepassen van deze vallen is intussen overal zeer populair. Maar de effectiviteit van de methode is eigenlijk nog niet aangetoond. Ook de neveneffecten op andere entomofauna zijn in Vlaanderen nog niet in kaart gebracht. Om die reden volgen INBO en ANB het gebruik van de lentevallen op via een project op Mijn Tuinlab(opent nieuw venster).
Wat is een lenteval? En wat moet je ermee doen?
In de lente gaan koninginnen van de Aziatische hoornaar actief op zoek naar een goede locatie voor het bouwen van een embryonest (zie foto). Het idee van de lentevallen is om, dankzij het wegvangen van koninginnen, uiteindelijk minder zomernesten te hebben.
De vallen zijn bedoeld om selectief te zijn. Insecten die groter zijn dan de Aziatische hoornaar, zoals de Europese hoornaar, komen er hopelijk niet in terecht. Kleinere insecten kunnen ze dan weer door het rooster verlaten. De vloeistof in de vallen wordt afgeschermd voor insecten door het gebruik van bijvoorbeeld een spons, waardoor gevangen dieren niet verdrinken en eventuele bijvangst tijd heeft om de uitgang te vinden of bij controle losgelaten kan worden.
Mijn Tuinlab project: Registreren, val plaatsen en rapporteren
De effectiviteit van het inzetten van lentevallen is nog niet bewezen. Om de selectiviteit van deze vallen na te gaan in Vlaanderen werd het Mijn Tuinlab project ‘voorjaarsvallen Aziatische hoornaar’ (opent nieuw venster)opgezet.
Vrijwilligers kunnen hiervoor registreren en vangsten (inclusief nulvangsten en alle bijvangst) rapporteren via het platform. Een selectie van deze vrijwilligers zal de bijvangst ook verzamelen zodat deze later op soort kan worden gedetermineerd wat gebeurt in samenwerking met de bijenwerkgroep van Natuurpunt Studie.
De eerste resultaten:
Er zijn nu al meer dan 1.000 deelnemers die verspreid over Vlaanderen een lenteval opvolgen. In totaal werden al meer dan 2.000 koninginnen Aziatische hoornaar gevangen. Dit gebeurde voornamelijk in Roeselare, Waregem, Ieper, Harelbeke, Geraardsbergen en Menen.
Het meest voorkomende type val dat in Mijn Tuinlab wordt opgevolgd, is de val die wordt verdeeld door de provincie West-Vlaanderen (Figuur 1). Niet alleen registratie van vangsten maar ook afwezigheid van vangst (nu gemiddeld 65%), is belangrijk om de effectiviteit en selectiviteit van deze vallen correct in te schatten.
Uit de eerste gegevens blijkt alvast dat deze vallen niet selectief zijn. Dit is logisch, want het lokmiddel trekt een brede waaier aan insecten naar de val. Ondanks de voor Aziatische hoornaar aangepaste invliegopening blijkt dat toch ook Europese hoornaar en andere wespen gevangen worden (Figuur 2).
Alle valtypes trekken ook veel vliegen en muggen aan die niet altijd de uitweg vinden (Figuur 3). De nevenvangst neemt toe naarmate het voorjaar vordert (Figuur 3). Een dagelijkse controle van alle types lentevallen is dus belangrijk wil je de vallen verantwoord gebruiken. Een val mag worden weggenomen vanaf dat embryonesten niet langer worden waargenomen (ongeveer midden juni), vanaf dan pas je het beste de wiekpotmethode(opent nieuw venster) toe om nesten actief te zoeken zodat ze kunnen worden bestreden.
Hoe kan jij ook bijdragen aan deze studie?
Heb jij ook een lenteval Aziatische hoornaar bij jou in de tuin staan? Registreer je via (opent nieuw venster)MijnTuinlab(opent nieuw venster). Dit project loopt nog tot eind juni 2024. Meer informatie over Aziatische hoornaar vind je op Vespa-Watch(opent nieuw venster) of de hoornaarpagina’s van het ANB(opent nieuw venster). De resultaten van het project worden live bijgewerkt en kan je steeds raadplegen op het Vespa-Watch dashboard(opent nieuw venster)
Auteurs: Jasmijn Hillaert (INBO), Axel Neukermans (INBO), Emilie Gelaude (INBO), Sander Devisscher (INBO), Cato Peiten (Vespa-Watch/ANB), Nicolas Pardon (ANB), Wietse Chanet (INBO) en Tim Adriaens (INBO)
Innovatie in de strijd tegen Aziatische hoornaar: de VELU-PI hoornaardetector
Vlotte detectie van nesten vormt de achilleshiel van het beheer van de Aziatische hoornaar. Simulaties tonen dat we momenteel veel te weinig nesten vinden en bestrijden om ooit een effect te hebben op populatieniveau. Vier dappere bachelorstudenten van de UGent staken de koppen bij elkaar om dit aan te pakken.
Ze ontwikkelden voor hun bachelorproef een automatische hoornaardetector, de VELU-PI (Velutina Elimination with deep Learning Using raspberry PI). Kort gezegd: een Raspberry Pi computer verbonden met een bewegingssensor en een camera. Bij het detecteren van beweging maakt de detector een foto, waarna de computer overgaat tot beeldherkenning met een YOLOv8 deep learning-algoritme. Als er een hoornaar wordt herkend, wordt hiervan een video gemaakt. Dit kan allemaal autonoom: de detector is uitgerust met een zonnepaneeltje voor stroomvoorziening, en de beeldherkenning kan zonder internetverbinding gebeuren. En: alles open source en low-cost!
Deze constructie haalt er alvast de Aziatische hoornaar op lokpotten probleemloos uit. De volgende stap is om ook automatisch de vliegrichting en vliegtijd op de videobeelden te registreren en deze data door te sturen naar bijvoorbeeld Vespawatch. Dan die data nog even wegschrijven naar de Telenet Hornet Tracker en voilà, de automatische hoornaardetector doet helemaal autonoom aan beelining.
Wie graag zelf een hoornaardetector bouwt kan terecht op het open source platform GitHub (link naar: https://github.com/VELU-PI/VELU-PI(opent nieuw venster)). Het eindwerk kan je hier(opent nieuw venster) raadplegen.
Auteurs: Wolf Missotten, Cedric Billiet, Kobe Lambert, Wolf De Witte (UGent)
Agenda: Opleiding exoten
10 juni 2024: Invasieve water- en oeverplanten determineren in Plantentuin Meise!
In deze opleiding kan je alle belangrijke invasieve uitheemse water- en oeverplanten zelf bekijken, voelen en vergelijken met inheemse lookalikes. Geen betere manier om ze snel te leren herkennen! Een unieke kans voor iedereen die actief is op en rond Vlaamse waterlopen en een bijdrage wil of moet leveren aan het bestrijden van invasieve exoten.
19 juni 2024: Invasieve uitheemse rivierkreeften effectief identificeren en beheren:
Krijg je regelmatig te maken met invasieve uitheemse soorten die onze lokale ecosystemen bedreigen? Leefmilieu Brussel biedt een opleiding aan om meer te leren over deze soorten en hoe je ze effectief kunt beheren. De opleiding focust specifiek op de identificatie en het beheer van invasieve uitheemse rivierkreeften.
De opleiding ‘Identificatie en beheer van invasieve uitheemse rivierkreeften’ gaat door op woensdag 19 juni. De opleiding vindt plaats in Tour & Taxis in Brussel, van 9 tot 12 uur. Deze gratis sessie is ontwikkeld voor veldmedewerkers, maar ook voor iedereen die geïnteresseerd is in invasieve uitheemse exoten. Tijdens de interactieve sessie ontwikkel je de nodige vaardigheden om de invasieve rivierkreeften te identificeren en leer je bij over de ‘best practices’ voor hun beheer. Het doel is om deelnemers niet alleen theoretische kennis te bieden, maar ook praktische inzichten om toe te passen in hun dagelijkse werkzaamheden. Aan het einde van de opleiding ben je in staat om 12 rivierkreeftsoorten, zowel opkomende als wijdverspreide soorten, op het grondgebied te herkennen. Je krijgt uitleg over gegevensregistratie om het toezicht te verbeteren en je zal in staat zijn om de beste beheerpraktijken te identificeren en toe te passen om de verspreiding van de invasieve rivierkreeften een halt toe te roepen.
Na de opleiding ontvang je een gids voor de identificatie en beheerpraktijken van invasieve rivierkreeften, die je direct in de praktijk kunt gebruiken.
De plaatsen zijn beperkt, wacht dus niet te lang met inschrijven.
Hoe inschrijven voor de opleiding van RIPARIAS?
De registratieprocedure is eenvoudig:
- Bezoek het pedagogische platform ‘Natuura(opent nieuw venster)c(opent nieuw venster)ademie(opent nieuw venster)’ van Leefmilieu Brussel.
- Selecteer onder ‘Catalogus’ de optie ‘Opleidingen 2024 januari – juni’.
- Kies onder ‘Ecologisch beheer’ de opleiding ‘Identificatie en beheer van invasieve uitheemse rivierkreeften’.
- Kies een datum en bevestig je inschrijving.
Dit initiatief komt voort uit het LIFE RIPARIAS-project. In kader van dat project worden talrijke invasieve uitheemse plant- en rivierkreeftsoorten beheerd in de stroomgebieden van de Dijle, Zenne en Mark. Die soorten hebben een aanzienlijke negatieve ecologische impact en een vroegtijdige detectie in het veld is van groot belang voor een effectief en doeltreffend beheer.
Voor meer informatie over LIFE RIPARIAS, kan je terecht op de projectwebsite(opent nieuw venster).
25 september 2024: Handvaten voor een uitvoerbaar exotenbeheerplan!
Praktische opleiding voor lokale besturen en terreinbeheerders: Hoe pak je exotenbeheer als beheerder van een gebied (overheid of privaat) aan? Welke soorten verdienen waar en wanneer prioriteit in jouw exotenbeheerplan? Die weloverwogen keuze maak je aan de hand van voorwaarden uit de regelgeving, in combinatie met de soorten die effectief in jouw gebied voorkomen en overlast veroorzaken. Natuurlijk wil je ook weten waar je je advies kan halen en wil je kunnen inschatten of je aanpak efficiënt en betaalbaar is.
RATO vzw zoekt bestrijders Aziatische hoornaar!
Jobalert!
RATO vzw zal in 58 Oost-Vlaamse gemeenten instaan voor de bestrijding van Aziatische hoornaar. Daarom zijn wij tijdelijk op zoek naar extra mankracht.
Zin in een heerlijke job in de buitenlucht?
En in een ervaring met een superteam?
Aarzel niet en solliciteer vandaag voor deze geweldige job via sofie.standaert@oost-vlaanderen.be
