Bouwen aan groenexpertise

Opglabbekerzavel

Doelgroep en doelstelling:

Binnen dit praktijkvoorbeeld wordt het gebied Opglabbekerzavel uitgelicht. Opglabbekerzavel is een gebied binnen een Grote Eenheid Natuur die bestaat uit heide, landduinen en bossen met een aantal zeldzame soorten zoals de Zadelsprinkhaan en de Nachtzwaluw. Het gebied is gesitueerd ten noorden van Genk naast het vliegveld Zwartberg. Hoofddoel van het project was het kwalitatief verbeteren en revitaliseren van het gebied. In dit voorbeeld wordt toegelicht welke werkzaamheden zijn uitgevoerd, met welk doel en wat hiervan de resultaten zijn.

Om het heidegebied te revitaliseren, werd gebruik gemaakt van de oproep Investeringssubsidie natuur (ISN)(opent nieuw venster). Om in aanmerking te komen voor ISN dient men een project te starten in het kader van doelen 2020(opent nieuw venster) en acties 2020(opent nieuw venster), deze bestaan onder ander uit de Instandhoudingsdoelstellingen (opent nieuw venster)(IDH). Met de ISN steunt het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) initiatieven om meer en betere natuur te ontwikkelen in Vlaanderen.

Locatie:
Opglabbekerzavel
Begindatum uitvoering:
Einddatum uitvoering:
Kostprijs:
€ 95000
Betaald door:
  • InvesteringsSubsidie Natuur (ISN)
  • Stad Genk
Projectcoördinator:
  • Lily Gora
  • Jasper Goffin
  • Jana Van Rompaey
Partners:
  • Agentschap voor Natuur en Bos (ANB)
  • Gemeente Genk
Uitgevoerd door:
  • Aannemers
Contactpersonen:
  • Katrien van de Sijpe
  • Rik Libot

Het uiteindelijke doel van het project was om een structuurrijke heide met genoeg stuifzanden te realiseren. De heide zou bestaan uit verschillende stadia van ontwikkeling: van jonge heide tot oude heide met verschillende korstmossen. Om het gebied kwalitatief beter voor de nachtzwaluw te maken, was het streven om een afwisseling te maken tussen halfopen tot open heide met kleine bosjes hierin. Daarnaast zou niet alleen de nachtzwaluw hiervan profiteren, ook andere soorten kunnen hier baat bij hebben.

Om het gewenste resultaat te bereiken, werd het gebied onderverdeeld in 2 bloekken. Per blok werden verschillende maatregelen toegepast en acties ondernomen.

Blok 1:  Het eerste dat in blok 1 aangepast werd, was in juli/augustus 2015 het nazorgen van de serotinabestrijding (Amerikaanse Vogelkers). Daarnaast werd tussen september en februari 2016 de verboste heide opener gemaakt door bomen selectief te verwijderen. In dit gedeelte is de laatste 40 jaar geen/weinig onderhoud gepleegd, hier is dan ook sprake van achterstallig onderhoud van droge heide. Door het verwijderen van boomopslag en het afvoeren van het hout en de snippers, maar het laten staan van opslag zoals vliegdennen en berken, zal dit gedeelte beter aansluiten op de open heide in blok 2.

Blok 2:  De heide in blok 2 bestaat nu vooral uit oude heideplanten en is nu niet vitaal. Om de heide te vitaliseren, is deze verjongd. Dit werd gedaan door tussen 1 september 2015 en 1 oktober 2015 te chopperen. Hierbij wordt plantenmateriaal verwijderd met een deel van de strooisellaag. Voorheen werden stukken heide door de stad gemaaid en werd boomopslag verwijderd, echter bleek dit niet genoeg. Jaarlijks wordt nu een strook heide gemaaid van ongeveer 1,8 ha. Hiermee is er structuur in het landschap aangebracht en worden de stuifzanden ook niet meer gefixeerd. Om verdere fixatie te voorkomen, zijn daarnaast ook stuifzanden afgeplagd en bewerkt met een eg. Het open maken van de stuifzanden werd vanaf september 2015 gedaan.

Het heidegebied wordt door middel van een seizoensbegrazing met schapen beheerd. Om de twee jaar worden de gebieden ook doorlopen om boomopslag te verwijderen. Met deze twee maatregelen wordt de verbossing tegengewerkt. Daarnaast was het doel het open houden van de stuifzanden en het verjongen van de heide. Ieder jaar wordt een perceel heide verjongd en worden de stuifzanden open gemaakt.

Het contact over de werken met de vliegclub de Limburgse Vleugels verliep bilateraal: er was een vast contactpersoon die de informatie binnen de vereniging deelde. De verdere communicatie met het publiek verliep door middel van een werfbord op het terrein. Daarnaast werd ook over de werken gepubliceerd in het stadsmagazine en de kranten. Nadat de werken afgerond waren is er een persmoment gehouden waarbij een geleide wandeling met gids werd georganiseerd.

Het project heeft €95.000 (€76.000 gesubsidieerd) gekost. De kosten vielen echter lager uit dan gepland. De gemeente heeft overwogen extra werken uit te voeren maar een bijkomende aanbesteding leek dan weer te tijdrovend.

 
Gebiedsbeschrijving:

Binnen het ISN project werd het gebied opgedeeld in 2 blokken. Binnen blok 1 (westelijke deel) heeft men de laatste jaren te maken gehad met exoten zoals de Amerikaanse Vogelkers. Deze is door de stad Genk al bestreden maar vereiste nog nazorg. Daarnaast was het blok aan het verbossen, waar halfopen heide gewenst was. Binnen blok 2 (oostelijke deel) was de verbossing serieuzer. De open heide groeide dicht door de boomopslag. Daarnaast fixeerden de stuifzandgronden zich.

Na de werken heeft het heidegebied zich snel verjongd en hersteld. Het gebied is door het verwijderen van bomen en opslag, veel opener geworden. Daarnaast is er meer zandgrond aanwezig door het openmaken van de stuifgronden en het chopperen. Hierdoor is het gebied geschikter geworden voor de Zadelsprinkhaan. Door het laten staan van clusters opslag en bomen, blijft het gebied ook geschikt voor de Nachtzwaluw. Het effect op het voorkomen van de sprinkhaan is nog niet bekend.

De recreatie in het gebied is als gevolg van de werken niet veranderd. Het merendeel van de recreanten zijn nog steeds plaatselijke bewoners. Daarentegen is de recreatie met honden in het gebied wel toegenomen.

Goed gelukt:

Positief was dat op de werken werd door het publiek en omwonenden begripvol gereageerd. Men begreep dat er onderhoud aan de heide nodig was. Ook verliepen de werken veel sneller dan gepland en bleef er budget over. Volgens de planning zou het project van juni 2014 tot september 2016 lopen. In de praktijk werd dit zelfs beperkt tot de periode oktober 2014 – maart 2015. Vanuit de Gemeente Genk is gekeken over het overgebleven budget ingezet kon worden op verdere maatregelen, echter bleek dit dan te tijdrovend te zijn, dit is dan ook niet gebeurd.

Kan beter:

Na het project bleek dat langdurige ondersteuning van vrijwilligers en het INBO wenselijk zou zijn. Bij dit project viel te denken aan de opvolging van de populatie zadelsprinkhanen en het effect van het project op de populatie.

Verwijderen van boomopslag

In open biotopen die niet elk jaar gemaaid worden kan het nodig zijn boomopslag te verwijderen. Dit zijn vooral gebieden die beheert worden met begrazing zoals heide, de kustduinen en mozaïeklandschappen met grasland, ruigte en struweel. In al deze biotopen zijn groepjes bomen, struweel en solitaire bomen belangrijke elementen in het landschap voor de biodiversiteit. Het volledig verwijderen van alle opslag is dus niet goed. Hoeveel opslag er in het landschap is gewenst moet goed beschreven staan in het beheerplan en gekoppeld zijn aan de doelsoorten. Wanneer het terrein voldoende groot is kan je ook hierin variëren met grotere open plekken met nagenoeg geen opslag en plekken met meer opslag ergens anders. In kleinere terreinen zal je een keuze moeten maken. Maar altijd moet je bij de overgang van het open biotoop naar het bos zorgen voor een geleidelijk overgang via een bosrand en indien mogelijk ook met groepen van struweel en bomen.

Lees meer

Natura 2000: Droge heide (4030)

Lees meer

INBO

Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) is het Vlaams onderzoeks- en kenniscentrum voor natuur en het duurzame beheer en gebruik ervan. Het INBO verricht onderzoek en levert kennis aan al wie het beleid voorbereidt, uitvoert of erin geïnteresseerd is.

Lees meer

Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina)

Lees meer

Zadelsprinkhaan (Ephippiger ephippiger)

Lees meer

Nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus)

Lees meer

Begrazing in de heide

Begrazing van de heide werd historisch, maar wordt ook vandaag veel toegepast. Struikheide is dan ook goed bestand tegen begrazing. 

Met heidebegrazing kunnen verschillende beheerdoelen bereikt worden:

  • Struikheide verjongen;
  • Vergrassing verminderen of onder controle houden;
  • Boom- en/of struikopslag verminderen of onder controle houden;
  • Strooisel (dood plantenmateriaal) verminderen;
  • Open plekken en pionierhabitat creëren of behouden;
  • Een gevarieerde vegetatiestructuur creëren op verschillende schalen.

Begrazing kan goed toegepast worden op grote terreinen en plekken die minder toegankelijk zijn voor machines zoals reliëfrijk of nat terrein.

Meestal wordt gekozen voor ‘extensieve begrazing’: een groot terrein wordt begraasd door een klein aantal dieren, binnen een vaste omheining. Bij stootbegrazing of geherderde begrazing is dit net andersom. Gedurende een korte periode begrazen een groot aantal dieren een kleine oppervlakte. In dit geval wordt gewerkt met verplaatsbare rasters of een herder met honden.

Het resultaat van een begrazingsproject is onvoorspelbaar doordat vele factoren een rol spelen. Een begrazingsvorm toegepast in gebied A, heeft niet hetzelfde resultaat in gebied B.

Beheerders volgen de resultaten van hun begrazingproject best nauw op. Daarnaast is het van belang om de begrazing flexibel in tijd en ruimte te kunnen aanpassen.

Lees meer