Linnaeusklokje

Linnaeusklokje is een zeer laagblijvend, groen overwinterend, vaak grote matten vormend, in de voorzomer bloeiend dwergheestertje, waarmee de grote naamgever Linnaeus zo ingenomen was dat hij zijn eigen naam eraan liet hechten. Aan dunne, kruipende, wortelende stengels ontspringen korte, opgerichte zijstengels, één per bladpaar. De leerachtige bladeren zijn omgekeerd eirond, met een afgeronde tot bijna afgeknotte top, een ondiep en verwijderd gekartelde rand, een wigvormige voet en een kort steeltje. Van onder zijn ze blauwig. De stengel is dicht behaard, de bladeren minder dicht. Sommige van de korte zijstengels kunnen bloeiwijzen dragen; deze bestaan uit een lange, kleverig behaarde steel die zich aan de top splitst in twee schuin omhoog staande bloemstelen, elk met een schutblad. Soms staan aan één as twee of drie paar bloemen boven elkaar. De bloemsteel draagt bij de top twee steelblaadjes en knikt dan om. De knikkende bloemen hebben onder het vruchtbeginsel – en deels daarmee vergroeid – een 'bijkelk', die uit twee paar kleverig behaarde blaadjes bestaat. De trechtervormige kroon is evenals de kelk vijftallig, maar er zijn slechts vier meeldraden (die binnen de omhulling van de kroon blijven). Gewoonlijk is de kroon roze, van binnen in de buis wat donkerder, naar de rand toe wit; de insnijdingen gaan niet tot de helft. De onderste kroonslippen zijn wat langer dan de bovenste en vertonen een gele tekening, die als honingmerk dient. Voorts verspreiden de bloemen een zoete geur. Veel insectenbezoek valt echter niet waar te nemen. In onze streken blijft de bloei trouwens vaak geheel of grotendeels achterwege. Vruchtzetting treedt nog veel sporadischer op. De vrucht is een eenzadige dopvrucht, omhuld door de bijkelk, die als kleeforgaan voor de verspreiding door dieren dient. Verspreiding over lange afstand wordt aan trekvogels toegeschreven. 

Linnaeusklokje komt voor in de koelere zone van het hele noordelijk halfrond. In Nederland is het in 1920 bij Appelscha ontdekt, waarna het op verscheidene plaatsen in Drenthe en aangrenzend Friesland verscheen. Meer recent is het ook op een enkele plek in Salland, op de Noordwest-Veluwe en op Terschelling aangetroffen. 

Net als bijvoorbeeld Dennenorchis (Goodyera repens) heeft Linnaeusklokje zich in ons land kunnen vestigen dankzij het aanplanten van naaldhout, met name Grove den (Pinus sylvestris), op voedselarme, zure zandgronden. Zulke dennenaanplantingen worden pas na enkele tientallen jaren geschikt voor de vestiging van typische naaldbosplanten. Voor Linnaeusklokje is met name van belang dat zich een pakket goed vochthoudende naaldenhumus en daarop een deken van bladmossen heeft gevormd. Terwijl het plantje uitgesproken vochtige plekken mijdt, is het anderzijds tamelijk gevoelig voor uitdroging. De Nederlandse groeiplaatsen liggen hetzij in neerslagrijke gebieden, hetzij in de buurt van de kust, dus in streken met een vochtig klimaat. Tot dusver is de plant bij ons niet buiten naaldbossen aangetroffen; waar het bos wordt gekapt, verdwijnt Linnaeusklokje. Op enige Oost-Friese Waddeneilanden staat het echter vrijwel onbeschaduwd tussen lage, tamelijk ijl groeiende Kruipwilg (Salix repens), in twee gevallen op een helling, in één geval aan de rand van een duinvallei.  

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)