Zwarte nachtschade

Zwarte nachtschade is een lage tot middelhoge, rechtopstaande, veelal bossig vertakte, eenjarige zomer- en herfstbloeier. Zij kiemt tegen het eind van de lente, bereikt pas tegen de herfst haar grootste ontplooiing en sterft af als de nachtvorsten doorzetten. De bladeren zijn eirond tot ruitvormig met gave of bochtig getande rand. Aan of dicht bij de stengelknopen ontspringen kort gesteelde schichten met drie of meer bloemen. Deze hebben een witte bloemkroon. Gewoonlijk vindt zelfbestuiving plaats. De hangende bessen blijven lang groen en worden dan het eerst al zwart; ze bevatten geen steencellen. De slechte reputatie die zij als gifplant heeft, verhindert niet dat van Zwarte nachtschade in sommige landen bladgroente of (rijp!) fruit wordt geoogst. 

Zwarte nachtschade is een zeer vormenrijke soort en een van de wijdst verspreide cultuurvolgers. Buiten de gematigde streken van alle werelddelen komt zij ook in diverse tropische gebieden voor. In onze streken is zij zeker vanaf 4000 v.Chr. aanwezig. In vrijwel heel Nederland is deze soort algemeen. De in ons land gewone vorm (subsp. nigrum) is spaarzaam behaard en heeft kantige stengels; de jonge stengeldelen dragen verspreid kromme, aanliggende en vrijwel zittende klierknopjes. Als adventief plant is daarnaast de oorspronkelijk Oost-Europese Beklierde nachtschade (S. nigrum subsp. schultesii) in onze streken terechtgekomen. Deze heeft zwakker kantige stengels en is dicht bedekt met lange, afstaande klierharen en gewone haren. Gemiddeld heeft deze vorm sterker getande bladeren dan subsp. nigrum. Beklierde nachtschade is op verscheidene plaatsen, voornamelijk in het westen en zuiden van het land ingeburgerd. 

Zwarte nachtschade is vooral een plant van hakvruchtakkers en komt als zodanig op alle grondsoorten en zowel op droge als op vochtige bodem voor. In het moderne landbouwbedrijf behoort zij tot de meer succesvolle akkerplanten. De kieming wordt bevorderd door grondbewerking; ploegen in april vervroegt het gemiddelde kiemingstijdstip. Op braakliggend, niet geploegd akkerland komen al na twee jaar nauwelijks meer kiemplanten op! Met vroeg in het jaar uitgeplante akkerplanten, granen en koolzaad kan Zwarte nachtschade niet concurreren, maar met later uitstoelende gewassen zoals de meeste hakvruchten en maïs des te beter, vooral bij zware bemesting met stikstof en fosfaat. Plaatselijk heeft zij resistentie tegen bepaalde veel gebruikte herbiciden ontwikkeld. In hakvruchtakkers komen de meeste bessen op en in de grond terecht; op grotere diepte behouden de zaden tientallen jaren hun kiemkracht. Behalve op bouwland en in moestuinen is Zwarte nachtschade ook dikwijls op persvoerbulten en bij mesthopen te vinden, verder op open plekken in overbemest weiland. 

In minder gecultiveerde omgeving komt de plant naar verhouding weinig voor. In bossen en vooral op kapvlakten verschijnen nogal eens ondermaatse plantjes op kale plekken, met name op krab- en mestplekjes. Hetzelfde geldt voor de duinen, waar het gebruik van houtsnippers en stro haar vestigingskansen vergrootte, maar waar zij zelden meer dan een dwergformaat bereikt. Net als allerlei andere besdragende planten wordt Zwarte nachtschade soms in Jeneverbesstruwelen aangetroffen. Is het voorkomen op de genoemde standplaatsen aan verspreiding door vogels en wellicht konijnen toe te schrijven, ook water kan de bessen transporteren. Daarop wijst het optreden van Zwarte nachtschade in aanspoelselgordels en op drooggevallen oevers van rivieren. De neofytische, grijsharige Beklierde nachtschade (subsp. schultesii) is een echte stadsplant, die vaak tussen straatstenen, tegels of grind groeit en zich daar welig ontwikkelt, terwijl de gewone Zwarte nachtschade hier ondermaats pleegt te blijven. In verscheidene steden maakt van de rand naar het centrum de Zwarte nachtschade plaats voor de Beklierde. Laatstgenoemde komt dikwijls samen met Beklierde basterdwederik (Epilobium ciliatum) voor. 

Op Zwarte nachtschade leeft de bladluis Aphis solanella, die de bladeren misvormt en naar onder doet omrollen. 's Winters verhuizen deze luizen naar Kardinaalsmuts (Euonymus europaeus).

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)