Wilde narcis

De Narcis is een lage, soms middelhoge, in het vroege voorjaar bloeiende plant met doorgaans alleenstaande bloemen. Het bloemdek heeft een trechtervormige, tot twee centimeter lange, groengele buis, langere, afstaande, langwerpige, bleekgele slippen en een heldergele, buisvormige, naar de top gekroesde en weinig verwijde bijkroon, die ongeveer even lang is als de bloemdekslippen. Deze bijkroon, die het karakteristieke beeld van narcissenbloemen bepaalt, staat in het verlengde van de kroonbuis; of zij als een uitgroeisel van het bloemdek dan wel van de meeldraden moet worden opgevat, staat niet vast. Het kleurcontrast tussen bleke bloemdekslippen en een intenser gekleurde bijkroon is kenmerkend voor de wilde vorm van de plant. De meeldraden staan in de bloemdekbuis ingeplant. De draadvormige stijl draagt een drielobbige stempel. De doosvrucht heeft een vliezige wand en bevat zwarte zaden. Vermeerdering gebeurt zowel door zaad als door nevenbollen.

Narcis is een Westeuropese plant, die van Groot- Brittannië zuidwaarts tot Midden-Spanje en oostwaarts tot Beieren en Italië voorkomt; in andere delen van Europa is zij plaatselijk verwilderd. In Nederland werd zij evenals verscheidene andere bolgewassen lange tijd als verwilderde plant beschouwd, hoewel zij al in de 17de eeuw door Henricus Bruman als wilde plant uit de omgeving van Zwolle opgegeven was. Een aantal oudere vondsten in de oostelijke helft van het land betreft terreinen, die geen enkele aanleiding geven aan verwildering te denken. Recent behoort Narcis als wilde plant tot de zeldzaamste leden van de Nederlandse flora. Vroeger moet zij vooral in Noordoost-Nederland aanzienlijk gewoner geweest zijn. In sommige streken groeien in boerentuintjes en boomgaarden Narcissen met tweekleurig gele bloemen. Bij onderzoek bleek dat deze ooit waren overgeplant uit graslanden in de omgeving. Aldus kon een deel van het vroegere voorkomen van Narcis in het wild worden gereconstrueerd. In dit opzicht is zij te vergelijken met Roggelelie (Lilium bulbiferum subsp. croceum). De grondigheid waarmee Narcis van haar vroegere groeiplaatsen verwijderd is, heeft wellicht niet alleen met de esthetische kwaliteiten van de plant te maken maar ook met haar giftigheid, die voor het vee een mogelijk gevaar inhield, ook al wordt zij in de regel door de dieren met rust gelaten.

Van de delen van Noordoost-Nederland waar Narcis in haar natuurlijke (niet door cultuur veranderde) gedaante bij boerderijen voorkomt, strekt het grootste aaneengesloten gebied zich van Noordwest-Overijssel door Zuidwest-Drenthe tot oostelijk Friesland uit. Verder zijn de 'tijlozen' als boerentuintjesplant aangetroffen in de omgeving van Gaasterland, rondom Zuidlaren en Slochteren en in het gebied van Coevorden en Schoonebeek. Steeds betreft het randen van beekdalen en/of overgangen van zand- en leem- naar laagveengebieden. Ook de meeste plekken waar de plant nog in het wild is aangetroffen, lagen in beekdalen; in Zuid-Limburg is de Narcis ook van hellingen bekend. Zij groeit zowel in min of meer schrale hooi- en weilanden als in niet te dichte loofbossen, op vochtige, humeuze grond, zowel op kalkhoudende als op tamelijk zure bodem. De planten bloeien voornamelijk op lichte plekken en gedijen in bossen vaak het best op de grens met grasland.

Of sommige oude vondsten in de westelijke helft van Nederland ook op oorspronkelijk wilde planten betrekking hadden, is onzeker. Tegenwoordig komt de Narcis hier alleen als verwilderde plant voor, onder meer in stinzenmilieus. Vaker verwildert de veel meer gekweekte, nauw verwante, iets later in bloei komende, uit Zuidwest-Europa afkomstige Trompetnarcis (N. pseudonarcissus subsp. major). Deze wordt hoger dan de Narcis; de bloemstelen steken duidelijk boven de bladeren uit, zowel de bloemdekbladen als de bijkroon zijn heldergeel, en de bijkroon wordt naar boven toe wijder. Voorts worden diverse andere Zuideuropese Narcissoorten veel als sierplant gekweekt en verwilderen soms in bosjes, bermen en graslanden; ook zijn ze wel als (misplaatste) versiering in duinterreinen aangeplant. -- Bollen van gekweekte Narcissen kunnen worden aangetast door de larve van de Grote narcisvlieg (Merodon equestris)

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)