Bouwen aan groenexpertise

Bodemverdichting

Samengedrukte bodem

Definitie:

Bodemverdichting (of ook bodemcompactie of bodemcompactatie) is een vorm van bodemdegradatie waarbij de bodemstructuur verloren gaat. De bodem wordt samengedrukt wanneer je met te zware machines over kwetsbare, eventueel ook natte bodems rijdt. Negatieve effecten van bodemverdichting zijn dat regenwater minder makkelijk tot bij de wortels dringt en dat de uitwisseling van gassen zoals CO2 en zuurstof veel trager verloopt dan bij gezonde bodems.

Bodemverdichting wordt beïnvloed door de grondsoort. Leem- en kleihoudende gronden zijn gevoeliger dan zandgronden. Ook de vochtigheid van de bodem speelt hierbij een rol, hoe natter de bodem hoe groter de schade. En uiteraard heeft ook het gewicht van een machine en hoe het verdeeld wordt op de bodem een belangrijke invloed. Brede banden en rupsen verdelen het gewicht beter dan smalle banden met extra groot profiel. Bodemcompactie brengt langdurige tot onherstelbare schade toe aan de structuur van de bodem en heeft een negatieve invloed op de verhouding water en lucht in de bodem. Dit beïnvloedt de vegetatie omdat de beschadigde bodem moeilijk tot geen water doorlaat waardoor een zure en extreme groeiomgeving ontstaat

De kans op bodemverdichting kan verkleind worden door:

  • rekening te houden met de bodemeigenschappen, en zeker met de draagkracht van de bodem
  • bij beheerwerken de rijfrequentie, het keren en het draaien van de machines te beperken
  • aandrijfkrachten te verdelen over de verschillende wielen van de machine
  • lichtere machines te gebruiken, zeker op natte terreinen
  • te werken een lage bandenspanning aankunnen (flexibele banden)
  •  rupsvoertuigen , dubbele banden, banden met weinig of geen profiel te gebruiken voor een groter contactoppervlak
  • de gewichtsverdeling te optimaliseren (plaatsing werktuigen en contragewicht)
  • takkenmatten of rijplaten te gebruiken
  • te werken wanneer de bodem het droogst is (meestal is dit in augustus, september)
  • te exploiteren in de winter op bevroren ondergrond
Uitgebreid:

Het vochtgehalte heeft een aanzienlijke invloed op de vatbaarheid voor compactatie van een bodem. Vochtige klei- en leembodems worden snel gecompacteerd, terwijl droge bodems met een grove textuur minder snel worden gecompacteerd. Compactatie door zware machines kan tot 1 m diep gaan en meer. De meeste bodemcompactatie beperkt zich echter tot ongeveer de bovenste 30 cm, waar ook de meeste wortels zitten. De graad van verdichting hangt af van de textuur, het vochtgehalte en de bodemdruk van machines en rupsvoertuigen

Minstens 80 % van de bodemverdichting treedt al op bij de eerste passage van een exploitatiemachine. Telkens een andere weg gebruiken bij de exploitatie om zo bodemcompactatie te beperken, leidt dus net tot een verergering van het probleem. Daarom wordt met de machine het best steeds dezelfde weg gevolgd, bijvoorbeeld de ruimingspiste.

De bodemsterkte varieert grotendeels met de seizoenen, omwille van de schommeling van het bodemvochtgehalte. Onder gemiddelde klimaatcondities zal de sterkte van bodems met fijne en middelmatige textuur het laagst zijn in de late lente en de vroege zomer. Bodemsterkte neemt vervolgens toe gedurende de zomer als de bodem uitdroogt, en neemt tenslotte weer af in de herfst.

Bevroren bodems zijn extreem bestendig tegen partikelbeweging. Een sneeuwbedekking kan de onderliggende bodem beschermen tegen compacterende krachten, maar kan door isolatie ook verhinderen dat de bodem bevriest. In de Vlaamse bossen vriest het echter niet lang en hard genoeg om een voldoende dikke bevroren bodemlaag te verzekeren: enkele dagen vorst doet de bodem van een bospad weliswaar bevriezen, maar heeft nog geen invloed op de bosbodem onder een isolerende strooisellaag.

Op plaatsen waar de bodem is gecompacteerd, vestigt zich een typische 'tredvegetatie'. Deze vestiging van niet-bosplanten is meestal ongewenst. Hierbij kan de beheerder niet ingrijpen, tenzij door bodemschade te vermijden.

Het gebruik van paarden om gevelde bomen uit het bos te slepen is een manier om bodemcompactatie te verminderen. Hoewel het gewicht van een paard (ongeveer 800 kg) verwaarloosbaar is ten opzichte van het gewicht van machines (10 tot 40 ton), is de druk die door een paard op de bodem wordt uitgeoefend tamelijk hoog (ongeveer 2 kg per cm²) en vergelijkbaar met de druk die sommige machines uitoefenen, omdat het contactoppervlak met de bosbodem zo klein is. Maar doordat dit contactoppervlak zo klein is, is de algemen impact op de bosbodem eveneens zeer klein.

Niet alleen bij bosexploitatie kan bodemverdichting een probleem zijn, ook in vochtige en natte hooilanden kunnen machines voor bodemverdichting zorgen.