Aarddistel

De Aarddistel is een zeer lage, overblijvende zomerbloeier met een kruipende, houtige, zich vertakkende wortelstok, die aan de top een rozet draagt met in het centrum een zeer kort gesteeld, vaak schijnbaar zittend hoofdje. Bij uitzondering ontwikkelt de ongevleugelde en ongestekelde stengel zich tot een lengte van één of enkele decimeters; soms ook draagt de plant twee tot vier hoofdjes. De in omtrek lancetvormig-omgekeerd-eironde bladeren zijn veervormig gespleten tot gedeeld, met vrij korte en brede, hoekig drie- tot vierspletige, stekelig getande zijslippen. Van boven is het blad onbehaard en glanzend donkergroen, van onder lichter en kort behaard. Het omwindsel is paarsachtig bruin, meer hoog dan breed en urn vormig; het hele hoofdje doet daardoor aan Centauries denken. De bloemen zijn bijna drie centimeter lang en roodpaars, zelden vleeskleurig of wit. In Engeland is waargenomen dat aan de noordrand van het areaal veelal maar een klein deel van de nootjes rijp wordt; vaak betreft dit dan nootjes aan de zuidwaarts opgerichte kant van het hoofdje! Alleen de wortelstok overwintert, de rozetbladeren sterven voor de winter af.

De Aarddistel heeft een vrij beperkt, in hoofdzaak Midden-Europees areaal, dat zich van Oost-Spanje tot Midden-Engeland, Zuid-Scandinavië en het Oost-zeegebied uitstrekt. Ten zuidoosten van het gesloten verspreidingsgebied liggen enige voorposten, onder meer in Roemenië. Hoewel Nederland vrij dicht bij het centrum van het areaal ligt, ontbreekt de soort in het grootste deel van ons land, evenals in bijna de hele Noord-West-Duitse laagvlakte. In Zuid-Limburg was zij vroeger vrij algemeen; tegenwoordig is zij hier tamelijk zeldzaam en vooral schaars geworden.

De Aarddistel is een uitgesproken kalkplant en heeft daarbij een grote behoefte aan warmte en zonlicht. Aan deze combinatie van vereisten wordt bij ons blijkbaar alleen in Zuid-Limburg voldaan; in Engeland komt de plant echter ook in het laagland en in West-Vlaanderen in de duinen voor. Met haar opmerkelijk geringe hoogte is zij aangewezen op plekken waar de grasmat laag blijft, hetzij door de begrazing, hetzij door lichte betreding, hetzij door de voedselarmoede van de grond. Zolang de beweiding niet gestaakt wordt, kan zij zich tussen het gras handgaven en verdraagt zij ook wel enige invloed van bemesting. Op dergelijk plaatsen – bijvoorbeeld in graften – groeien dikwijls vrij forse exemplaren met een duidelijk ontwikkelde stengel. Waar geen beweiding plaatsvindt, kan Aarddistel zich hoogstens langs de paden handhaven. Door het staken van beweiding en door bemesting vanuit de atmosfeer (zure neerslag) wordt in krijthellinggraslanden de groei van langhalmige grassen zoals Gevinde kortsteel (Brachypodium pinnatum) sterk bevorderd, wat ten koste van Aarddistel en trouwens ook van talloze andere kalkplanten gaat. Daarnaast heeft stellig ook distelbestrijding zijn tol geëist. Van de vele planten waarmee zij samen voorkomt, kunnen hier alleen enige van de meer frequent voorkomende worden genoemd: Ruige weegbree (Plantago media), Duifkruid (Scabiosa columbaria), Kleine pimpernel (Sanquisorba minor), Kleine bevernel (Pimpinella saxifraga), Smal fakkelgras (Koeleria macrantha), Voorjaarszegge (Carex caryophyllea) en Zeegroene zegge (C. flacca).

In de duinen aan de Belgisch-Franse grens staat de Aarddistel in matig droge, grazige duinvalleien, samen met onder meer Kalkbedstro (Asperula cynanchica, behorend tot de Sterbladigen), Geel zonneroosje (Helianthemum nummularium) en Liggend bergvlas (Thesium humifusum). Met uitzondering van de laatstgenoemde komen deze soorten in de Nederlandse duinen niet (meer) voor.

Hoewel Moesdistel en Aarddistel op het eerste gezicht minstens zoveel van elkaar verschillen als een sint-bernard en een dashond, wordt tussen beide Vederdistelsoorten opvallend gemakkelijk een bastaard gevormd (Cirsium X rigens). Waar een krijthellinggrasland met Aarddistel aan een beekdal met Moesdistel grenst, is deze hybride te verwachten. Binnen de Nederlandse grenzen komen zulke plekken weliswaar sporadisch voor, maar in Midden-Europa veelvuldig. De bastaard combineert kenmerken van beide ouders, maar lijkt nu eens meer op de ene en dan weer meer op de nadere oudersoort; de bloemen zijn meestal rozeachtig.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1991 (deel 4)