Kromhals

De kromhals is een lage, soms middelhoge, zeer stekelig behaarde, eenjarige plant die vanaf de tweede helft van de lente tot de herfst - soms tot in de winter - in bloei te vinden is. Kieming vindt doorgaans in het voorjaar plaats, in geringe mate in voorzomer en herfst. Kleine, onvertakte planten staan stijf rechtop; grotere exemplaren hebben vaak bochtige, opstijgende, vertakte stengels. De bladeren zijn gegolfd, gekroesd en verwijderd getand. De kelk is diep gedeeld. De kroon is helderblauw (als kopersulfaat) met witte buis en keelschubben. De naam kromhals slaat op de S-bocht in de kroonbuis, waardoor de bloem slechts één symmetrievlak heeft. De meeldraden zijn in deze bocht ingeplant en staan daardoor op ongelijke hoogte. 

Kromhals komt voor in Europa - met uitzondering van de meeste randgebieden - en verder oostwaarts tot in Centraal-Azië; verder in Ethiopië en na invoering ook in Noord-Amerika. In Nederland is hij vrij algemeen in de hele duinstreek en op de zandgronden in het zuiden en midden van het land met aangrenzende delen van de rivierdalen; daarbuiten komt hij zeldzaam en veelal onbestendig voor. 

Kromhals is een plant van zonnige plaatsen op omgewerkte en/of bemeste, meestal lichte en droge, minerale bodems. In de grond kunnen de nootjes jarenlang kiemkrachtig blijven, in 'afwachting' van bodembewerking die ze aan de oppervlakte brengt. Tegenwoordig wordt hij het meest aangetroffen op ruderaIe plekken in de duinen, waar het zand vermengd is met materiaal voor het plaveien van wegen of paden. Dat kan uit sintels of steenslag bestaan, maar nog meer staat kromhals langs paden die met houtsnippers, stro of hooi tegen verstuiving zijn vastgelegd. Dit organische materiaal, dat als bemesting van het duinzand werkt, wordt door regen en wind vaak tot in duinvalleien verspoeld - met kromhals in zijn kielzog. Een vergelijkbare, meer natuurlijke standplaats wordt gevormd door met zand bedekte vloedmerkpakketten aan de zeekust. In het binnenland slaat kromhals af en toe in omgewerkte bermen op, maar hier is (of was) hij in de eerste plaats een akkerplant. Hij komt zowel in hakvrucht- als in graanakkers voor, maar in het laatste geval voornamelijk langs de rand. Vooral op zandige, kalkarme rivierklei en leemhoudend zand was hij regelmatig op bouwland aan te treffen, maar door zware bemesting en maïsteelt is hij hier een schaarse verschijning geworden. Zowel in akkers als in de duinen wordt kromhals dikwijls vergezeld door Rood guichelheil (Anagallis arvensis), Zwaluwtong (Polygonum convolvulus), Gewone reigersbek (Erodium cicutarium) en Kleine brandnetel (Urtica urens).

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)