Vingerhoedskruid

Vingerhoedskruid is een middelhoge tot zeer hoge, niet of alleen aan de voet vertakte, enigszins viltig behaarde, twee- of meerjarige rozetplant die minstens één winter als rozet doorbrengt alvorens te bloeien. Als de rozet groot genoeg is, ontwikkelt zij een bloeistengel die in de voorzomer bloeit. In de oksels van de onderste stengelbladeren kunnen nieuwe rozetten ontstaan, waarvan sommige zijstengels vormen die tot diep in de herfst bloeien. Na vruchtzetting sterven de bloeistengel en de zijassen af, maar sommige zijdelingse rozetten schieten wortel en groeien uit tot nieuwe planten, die na de winter bloeien. 

De bladeren zijn langwerpig, gekarteld tot gezaagd, en aan de voet wigvormig versmald. Rozetbladeren en onderste stengelbladeren zijn gesteeld en kunnen meer dan vier decimeter lang worden, terwijl de bovenste stengelbladeren kleiner en zittend zijn. De bloemen, die licht purperrood zijn, staan in een lange, naar één kant gekeerde tros en hebben een min of meer klokvormige, tweezijdig symmetrische bloemkroon. De kroonbuis is aan de binnenzijde lang behaard en vertoont rode, wit omrande vlekken. Vingerhoedskruid is een typische hommelbloem die kruisbestuiving bevordert door de manier waarop hommels de bloemen bezoeken. De zaden van de vrucht kiemen alleen na belichting, en de plant is zeer giftig. 

Vingerhoedskruid komt van nature voor in West-Europa, noordwaarts tot Midden-Noorwegen, en verder op Madeira, in Marokko, Corsica en Sardinië. Ondanks zijn giftigheid is het een populaire tuinplant vanwege zijn opvallende verschijning en bloeiwijze, en wordt het al sinds de middeleeuwen als geneeskruid gebruikt. In Nederland is Vingerhoedskruid oorspronkelijk inheems in enkele gebieden, maar de natuurlijke populaties zijn sterk afgenomen. Tegelijkertijd is de plant in veel gebieden 'uit tuinen ontvlucht' en verwilderd, wat een scherp contrast vormt met de achteruitgang van de echt wilde populaties. 

Vingerhoedskruid groeit voornamelijk in bosgebieden op vochthoudende, losse, niet te voedselrijke, meestal kalkarme en tamelijk zure bodems, vooral op zandige of stenige leemafzettingen. Het gedijt het best in laag- en middelgebergten en is gebonden aan een vochtig klimaat. De plant kan zich na verstoringen zoals brand, storm of kapvlakte tijdelijk snel uitbreiden, maar verdwijnt ook snel weer zodra de vegetatie zich herstelt. Afwijkende vormen, zoals witbloemige exemplaren, zijn zeldzaam in het wild en worden voornamelijk in tuinen gekweekt. 

In Zuid-Limburg leven verschillende insecten en schimmels op Vingerhoedskruid, zoals de spanner Eupithecia pulchellata, het bladhaantje Mniophila muscorum, en de bladluis Aphis armata. Een opvallende schimmelaantasting door Colletotrichum fuscum veroorzaakt gemarmerde vlekken op de bladeren.  

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)