Wilde weit

Wilde weit is een lage tot middelhoge, meestal vertakte, opvallend bontgekleurde zomerbloeier. De onderste en middelste stengelbladeren zijn lijn-lancetvormig en gaafrandig; de bovenste bladeren onder de bloeiwijze dragen aan de voet enkele afstaande, priemvormige tanden. De schutbladen onderscheiden zich van de bladeren zowel in vorm als in kleur: ze zijn licht roodpaars, met een brede, min of meer eironde voet, die lange, draadvormige tanden draagt, en een lang uitgetrokken spits. Samen met de schuin omhooggerichte bloemen vormen ze een compacte, cilindervormige, alzijdige tros. De lange, priemvormige kelktanden reiken ongeveer tot de zoom van de bloemkroon. Deze is paars met een deels lichtgele buis en wordt door de welvingen van de onderlip niet geheel afgesloten. Soms komen planten met bleke schutbladen en witachtige bloemen voor. 

Wilde weit komt voor in Midden- en Oost-Europa en aangrenzend Zuidwest-Azië; westwaarts bereikt zij Zuid- en Oost-Engeland. Door Nederland loopt de noordgrens van haar areaal. In vervlogen tijden kwam zij vrij veel voor in het rivierengebied, met name in het Gelderse en Utrechtse deel daarvan; voorts in het Zuid-Limburgse krijtgebied en op een paar plaatsen in Zeeland en aan de Zuid-Hollandse binnenduinrand. Tegenwoordig is er nog één bestendige groeiplaats in Zuid-Limburg; in Midden-Nederland wordt de plant hoogst zelden meer aangetroffen. Eertijds was Wilde weit een parasiet van granen in akkers op kalkrijke, niet te zware kleigrond. Net als bij Hengel vindt de vorming van het kiemworteltje en het leggen van contact met een gastheer tegen de winter plaats; als akkerplant was Wilde weit dan ook op wintergraan aangewezen. De zaden werden met het graan meegeoogst en waren er niet gemakkelijk uit te zeven. Te veel zaad van Wilde weit in broodkoren leverde, zo geen vergiftiging, dan toch een minder 'gezond' product op. Net als Bolderik (Agrostemma githago) was de plant als akkeronkruid even mooi als ongewenst. Door veranderende landbouwmethoden is zij vrijwel geheel van de akker verdreven, met name door verbeterde zaadschoningsmethoden, invoering van kunstmest, vervanging van winter- door zomergranen en bodembewerking vlak voor de inzaai in het voorjaar. Zij houdt nu nog in beperkt en wisselend aantal (hoogstens enkele tientallen exemplaren) stand in een eertijds vergraven gedeelte van een krijthellingsgrasland. Ook verder zuid- en oostwaarts in Midden-Europa staat de plant in hoofdzaak nog op dergelijke standplaatsen, onder meer op puinkegels aan de voet van kalkhellingen. 

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)