Hengel

Hengel is een lage tot middelhoge, meestal vertakte en in contour min of meer bolvormige, grotendeels donkergroene voorzomer- en zomerbloeier, die meestal in de laatste week van mei begint te bloeien. Ze heeft vaak boogvormig opstijgende zijtakken en een iets vooroverbuigende top; dit overhangen is waarschijnlijk de oorsprong van de naam 'Hengel'. De eigenlijke stengelbladeren (onder de bloeiwijze) zijn gaafrandig en langwerpig-eirond tot lancetvormig. De meeste schutbladen hebben aan de voet enkele grove, smal-driehoekige, afstaande tanden; de onderste schutbladen zijn meestal gaafrandig. De bloeiwijze doet denken aan Glidkruid (Scutellaria): de bloemen staan zij aan zij, zijn iets naar beneden gericht en vormen samen een ijle, eenzijdige tros. De kelktanden zijn veel korter dan de kroonbuis. De kroon is van buiten geelachtig wit, van binnen bleekgeel, en gemaskerd door de dooiergele welvingen van de onderlip. Soms is de hele kroon donkerder geel of vertoont ze paarsrode tinten. 

Hengel komt voor in Europa, met uitzondering van het zuidoosten, en verder oostwaarts tot in Midden-Siberië. In Nederland is ze plaatselijk vrij algemeen in de pleistocene zandstreken, maar ze komt vrijwel niet voor in hoogveengebieden. Daarnaast heeft ze een klein aantal vindplaatsen in de Hollandse duinen. Hengel groeit in niet te dichte loofbossen op zure, min of meer voedselarme, droge tot matig vochthoudende zand- en leemgrond, en ook in lanen, beschaduwde bermen, schrale graslanden en heidevegetaties. Ze is een kalkmijdende plant en komt in Zuid-Limburg alleen voor op kalkarme afzettingen op het plateau en langs de rand daarvan. Ze staat vaak tussen gras, vooral tussen Bochtige smele (Deschampsia flexuosa), hoewel ze niet op gras parasiteert; alleen houtige planten worden als gastheer gebruikt. In Nederland zijn Zomereik (Quercus robur) en Berken (Betula spp.) favoriet, maar ook andere soorten kunnen als gastheer dienen. Bosbessen (Vaccinium spp.) worden regelmatig geparasiteerd, maar andere leden van de Heidefamilie niet. 

De kieming van Hengel verloopt trapsgewijs: in de herfst, bij temperaturen onder 15 °C, ontspruit een kiemworteltje. De kiemplant ontwikkelt eerst een wortelstelsel, gebruikmakend van het reservevoedsel in het zaad, omdat de wortels van een houtige gastheer meestal dieper liggen dan die van een kruidachtige plant. Voor verdere opwaartse groei is een koudeperiode nodig; pas aan het eind van de winter begint de stengel te groeien en komt de plant boven de grond. 

Hengel is een voedselplant voor de Bosparelmoervlinder (Mellicta athalia), de spanner Eupithecia plumbeolata en de wants Sehirus biguttatus. De Bosparelmoervlinder was vroeger verspreid over een groot deel van de pleistocene streken, maar is nu bijna beperkt tot de Veluwe en één plek in Midden-Drenthe. Hij vliegt langs bosranden en op open, grazige plekken in bossen. Door het verdwijnen van geschikte biotopen is deze vlinder in het hele Noordwest-Europese laagland sterk bedreigd geraakt. De rups van Eupithecia plumbeolata leeft op de bladeren van Hengel, terwijl Sehirus biguttatus zich onder de planten ophoudt en zich vaak ingraaft om aan de wortels te zuigen.  

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)