Spaanse aak
Acer campestre
Habitat:
Spaanse aak is een grote heester of gewoonlijk klein blijvende boom, die in Vlaanderen vooral voorkomt op lemige tot zandlemige, neutrale tot kalkrijke bodems. De soort groeit op drogere tot matig vochtige gronden in loofbossen met een eerder goed verterende humuslaag. Ze houdt vooral van wat opener en lichtrijker bos met een goede natuurlijke drainage en bij voorkeur groeit ze er op hellingen met een zuidelijke expositie. In bossen met een hakhout- of middelhoutregime wordt de soort, bij een voor haar gunstig microklimaat, bevoordeeld en breidt zelfs gemakkelijk uit. Het meest nog groeit ze langs bosranden of langs wat bredere, naar het zuiden gerichte hout- kanten. Soms vindt men Spaanse aak in vrij lichtrijk beek- of rivierbegeleidend bos. Het is een soort met een zwakke voorkeur voor oud bos. Spaanse aak werd gedurende de laatste decennia meer en meer aangeplant, ook op kunstmatige gronden zoals met vliegas opgehoogde bodems en steenkoolstorten. Op dergelijke terreinen kan de soort zich op beschutte, lichtrijke standplaatsen gemakkelijk uitzaaien en verjongen.
Bos- en natuurbeheer
Bosbehandeling:
Zeer geschikt voor onderetage in bossen en voor bosranden.
Ja, deze boom mag je gebruiken bij een bebossing of herbebossing waarvoor je subsidies aanvraagt bij Natuur en Bos.
Park-, Tuin-, Groenbeheer
Aandachtspunten bij beheer:
- Gezien de onregelmatige kroon worden voor (gelijkvormige) lijnbeplantingen het best selecties gebruikt.
Ziekten en plagen:
- Jonge planten zijn gevoelig voor meeldauw
Verdraagt snoei:
- Verdraagt zeer goed snoei, kan zonder problemen als hakhout, haag of vormboom beheerd worden.
Interessante cultivars:
- Acer campestre 'Elsrijk': goede, breed kegelvormige kroon; klein donkergroen blad; weinig gevoelig voor meeldauw
- Acer campestre 'Queen Elizabeth': ovale tot eironde kroon; donkergroen blad; enigszins meeldauwgevoelig op jonge leeftijd
Gebruik:
drachtplant voor bijen
siergewassen
Beschikbaarheid markt:
algemeen
Beschrijving
Onderscheidende determinatiekenmerken:
- Meestal zijn in meerdere of mindere mate kurklijsten aanwezig, zowel op jonge als op oudere takken.
- De vleugels van de gevleugelde vruchten liggen in één lijn (in tegenstelling tot bij gewone en Noorse esdoorn).
Geslachtsverdeling:
eenslachtig, eenhuizig
Boomtype:
loofboom
Bladeren:
blad-/naaldverliezend
Levensduur:
lang
Boomgrootte:
2e grootte
vormboom
10-12m, soms hoger
Bewortelingstype:
diepwortelend
Vormt een sterk vertakkende hoofdwortel met zeer veel haarwortels
Kroonvorm:
ovaal
Door de onregelmatige vertakking wordt geen symmetrische kroon gevormd
Kroonbreedte:
gemiddeld 8 meter
Kroondichtheid:
dichte kroon, donkere schaduw
Mycorrhizen:
Blaasvormige-'arbuscular' mycorrhizen
Verspreiding
Areaal:
Van nature komt Spaanse aak voor over een groot deel van West-, Midden- en Zuid-Europa (met uitzondering van het westen van het Iberisch Schiereiland). De noordwestgrens van het areaal wordt bereikt in Noord-Engeland en Zuid-Denemarken, de oostelijke grens in Oekraïne en de Kaukasus. Verder strekt het areaal zich uit over Klein-Azië en Noord-Iran. In het grootste deel van Scandinavië, in de Baltische Staten, in het oosten van Polen en in grote delen van Europees Rusland ontbreekt de soort. In Wallonië is ze, met uitzondering van de Ardennen, vrij algemeen tot algemeen.
Areaalkaart
Verspreidingskaart van Spaanse aak, Flora-atlas 2006 (Atlas van de Flora van Vlaanderen en het Brussels gewest. Van Landuyt Wet al. Nationale Plantentuin, INBO, Flo.Wer)
Verspreiding in Vlaanderen:
Spaanse aak is vrij algemeen in Vlaanderen. Het aantal vindplaatsen van Spaanse aak is sterk toegenomen. Dat komt voornamelijk doordat de soort steeds meer wordt aangeplant ver buiten haar natuurlijke areaal in de Leemstreek. Zo vindt men de soort soms massaal in beplantingen langs wegen en autosnelwegen en in nieuw aangeplante bossen. De aanplant ervan wordt door overheid en natuurverenigingen gestimuleerd zonder rekening te houden met het oorspronkelijke areaal. Slechts sinds enkele jaren bemerkt men enige groeiende terughoudendheid.
Standplaats
Bodemtype:
groeit op alle bodemtypes, behalve op droge, arme zandgrond
Bodemvocht:
Voedsel:
Min
matig voedselrijk
Max
zeer voedselrijk
Gevoeligheid voor spatzout tegen stam:
minder gevoelig
Gevoeligheid voor verdichting:
minder gevoelig
Gevoeligheid voor zout in wortelzone:
minder gevoelig
Gevoeligheid voor windworp:
geen verhoogd risico
Gevoeligheid voor takbreuk:
geen verhoogd risico
Gevoeligheid voor zeewind:
matig gevoelig
Gevoelig voor voorjaarsvorst:
nee
half-schaduwplanten
indicator van matig vochtige standplaatsen
zwakke zuurindicator tot zwakke base-indicator
matig stikstofrijke bodem / stikstofrijke bodem
Ellenberg wisselende waterstand:
nee
geen zout verdragend
Ellenberg overstroming:
Deze soort kan niet tegen overstromingen.
STRH1
STRH2
Esthetiek
Sierwaarde omwille van bladvorm:
Neen, deze boom heeft geen sierwaarde omwille van de bladvorm.
Sierwaarde omwille van schors:
Neen, deze boom heeft geen sierwaarde omwille van de schors.
Bladkleur in de zomer:
Groen
Bladkleur in de lente:
Groen
Rood
Bladkleur in de herfst:
Geel
Bloemkleur:
groen
Bloemkleur (mannelijk):
Bloemkleur (vrouwelijk):
Sierwaarde omwille van bloei:
Neen, deze boom heeft geen sierwaarde omwille van de bloei.
Kiemtijd:
vanaf Voorjaar
Geurend:
nee
Draagt vruchten:
ja
- gevleugelde vruchten (samara); per 2, met de vleugels in één lijn
Sierwaarde omwille van vrucht:
nee
Vruchten zijn eetbaar voor mens:
nee
Vruchten zijn giftig voor mens:
nee
Bestuiving:
insektenbestuiving
windbestuiving
Vruchttype:
splitvrucht
Vruchtkleur:
onopvallend
Verbreidingswijze:
wind
Verbreidingsstrategie:
een groot aantal wijd-verspreide zaden of sporen
Ecologie
Dominante verjonging:
Nee, deze soort kan niet dominant verjongen.
Zaadbank:
vergankelijk (zaden overleven zelden langer dan één jaar).
Indicator:
oud bos
snel
Vruchten zijn eetbaar voor dier:
Ja, deze boom heeft voor dieren eetbare vruchten.
zaden worden door vinkachtigen zoals Appelvink en Groenling gegeten.
Ecologische informatie:
Veldesdoorn is een zeer goede drachtplant voor bijen, die zowel nectar als pollen levert
De Spaanse aak is meestal een hoge struik, soms een boom, die langzaam groeit en twee tot drie eeuwen oud kan worden. De bloei valt in het midden van de lente. De stam heeft een grijze, aanvankelijk gladde, later gebarsten schors. Het hout is lichtbruin. De lichtgroene bladeren zijn veel kleiner dan die van Gewone en Noorse esdoorn. Ze zijn gespleten in drie of vijf slippen, die zelf weer gegolfd tot gelobd zijn. De onderzijde van het blad is zacht behaard. Bij het doorbreken van de bladsteel komt wit melksap vrij (evenals bij Noorse esdoorn). De groenige bloemen verschijnen tegelijk met of na de bladeren en staan rechtop in tamelijk armbloemige tuilen. De meeldraden zijn op de discus ingeplant. De vleugels van de vruchthelften staan in elkaars verlengde. In de herfst vallen Spaanse aken op door hun fraai kleurende loof: in Zuid-Limburg dikwijls roodachtig, elders goudgeel.
De Spaanse aak komt voor in West-, Midden- en Zuidoost-Europa, oostwaarts tot bij de Kaspische Zee. Hij bereikt zijn noordgrens in Noord-Engeland en Zuidoost-Denemarken bij ca. 550 N.Br. Het is de enige Esdoorn die in Nederland vanouds tot de wilde flora behoort: in afzettingen uit 2100 v. Chr. zijn resten aangetroffen in de Alblasserwaard en bij Spijkenisse. Tegenwoordig komt deze soort tamelijk algemeen voor in Zuid-Limburg, zeldzamer langs de grote rivieren (hoofdzakelijk langs de Maas en de IJssel). De schaarse vindplaatsen in Zuidoost-Twente en om Winterswijk sluiten aan bij die in Westfalen, waar de soort op kalkopduikingen vrij gewoon is. Onzeker is of Spaanse aak aan de Hollandse binnenduinrand oorspronkelijk inheems is; in elk geval kwam hij hier in de 17de eeuw 'in het wild' voor. Door het hele land wordt hij vaak aangeplant, tegenwoordig vooral als onderhout in windsingels, vroeger - wegens zijn snoei- en vraatbestendigheid - als omheining van weilanden en bollenvelden.
Van nature staat Spaanse aak in ons land overwegend op kalkhoudende, matig vochtige grond: op krijt en zandige rivierklei, verder soms op leemgronden en beekafzettingen. Hoe kalkrijker de grond, des te meer schaduw verdraagt deze soort, al blijven de struiken of boompjes in dicht loofbos veelal spichtig. Het afgevallen blad verteert matig. Als bosplant komt de Spaanse aak in Nederland voornamelijk voor onder licht doorlatende bomen zoals de Es (Fraxinus excelsior) en aan bosranden, maar in aangrenzend Duitsland ook in het lommerrijke Parelgras-Beukenbos. In Zuid-Limburg, om Wageningen en bij Oldenzaal staat de Spaanse aak in hellingbossen. In het rivierengebied komt hij hier en daar in bossen voor, vooral in rivierduinbosjes, maar vaker in heggen in de uiterwaarden. Hakhoutcultuur bevoordeelt dit houtgewas. In het oosten van het land liggen enige groeiplaatsen in beekbegeleidende bossen, onder meer bij Boekelo en Winterswijk (waar ook Taxus in het wild voorkomt). In standplaats en verspreidingspatroon vertoont de Spaanse aak overeenkomst met Ruig klokje (Campanula trachelium) en Gevlekte aronskelk (Arum maculatum). Onder de inheemse heesters komt Rode kornoelje (Cornus sanguinea) in standplaatseisen het meest met Spaanse aak overeen.
© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)
Herkomst:
oorspronkelijk inheems
Rode lijst:
niet bedreigd
Invasieve exoot:
Nee
Relaties
- is een kenmerkende soort voor:
- is een indicator van een goede toestand voor:
- Natura 2000: Eiken-Beukenbossen met Wilde hyacint en Parelgras-Beukenbossen (9130)
- Natura 2000: Essen-Eikenbossen zonder Wilde hyacint (9160)
- Natura 2000: Kalkrijke beukenbossen (9150)
- Natuurstreefbeeld: Eiken-Beukenbossen met Wilde hyacint en Parelgras-Beukenbossen (9130)
- Natuurstreefbeeld: Kalkrijke beukenbossen (9150)
- Natuurstreefbeeld: Essen-Eikenbossen zonder Wilde hyacint (9160)
Samenwerking en subsidies
Deze pagina werd mogelijk gemaakt door de financiële steun van het LIFE-programma van de EU(opent nieuw venster) in het kader van het LIFE BNIP-project(opent nieuw venster).
Cursussen en boeken
-
Bomenwijzer
Ga op zoek naar één of meerdere bomen die voldoen aan jouw criteria.
-
-
Test jezelf
Wat weet jij over natuur, natuurbeheer en -beleid? Een overzicht van onze populairste testen.
