Gewone esdoorn

De Gewone esdoorn is een hoge boom, die in de tweede helft van de lente bloeit, nadat de bladeren zijn ontloken. In de jeugd is deze plant een snelle groeier. De boom kan tot vijf eeuwen oud worden. De schors is dun, grijs, aanvankelijk glad, later afschilferend. Het hout is geelwit en waardevol: het wordt onder meer voor meubels en muziekinstrumenten gebruikt. De bladknoppen zijn dik, eivormig en groen. De grote bladeren zijn van boven donkergroen, van onder blauwachtig groen of roodachtig, met een rode bladsteel. Ze zijn gespleten in vijf, soms drie of zeven slippen, waarvan de top spits en de rand dubbel gezaagd is. Aan de onderkant hebben ze haarbosjes in de nerfoksels; overigens zijn ze kaal. De lichtgroene bloemen staan in hangende, smal pluimvormige, naar het uiteinde trosvormige bloeiwijzen. De meeldraden staan binnen de discus ingeplant. De vleugels van de vruchthelften maken onderling meestal een scherpe hoek. In de herfst kleuren de bladeren geel. Kiemplanten hebben ongedeelde, langwerpig driehoekig-eironde bladeren. 

De Gewone esdoorn is van oorsprong een boom uit Zuid- en Midden-Europese gebergten. De geschiedenis van zijn invoering in Noordwest-Europa is slecht bekend; vermoedelijk heeft deze in de latere middeleeuwen plaatsgevonden. Het is gebruikelijk de Gewone esdoorn in Nederland als een exoot te betitelen. Hiervoor pleit onder meer het feit dat geen enkele plaatsaanduiding in Nederland naar deze boom verwijst. Men doet hem echter meer recht door hem als laatkomer onder de Nederlandse loofbomen te beschouwen. Het is aannemelijk dat Gewone esdoorn ons land ook zonder hulp van de mens wel via de rivierdalen zou hebben bereikt. Tegenwoordig sluit het Noordwest-Europese verspreidingsgebied 'naadloos' op het Midden-Europese aan, en de Gewone esdoorn verjongt zich op grotere schaal dan het merendeel van de loofbomen die hier al voor de jaartelling groeiden. Daarbij moet wel worden aangetekend dat de verjonging in de pleistocene streken vaak plaatsvindt op bodems die sterk door de mens zijn beïnvloed. Tegenwoordig komt hij in het grootste deel van Nederland algemeen voor. Mede door een zekere gevoeligheid voor nachtvorst aardt deze boom niet goed in Drenthe.

Gewone esdoorn gedijt het best op voedselrijke, kalk- en vochthoudende grond. Een goede doorluchting van de bodem is vereist; overstromingen verdraagt deze boom niet. Van nature komt hij voor op plaatsen met een vochtige atmosfeer, In ravijnen en op noord- en westhellingen. Gewone esdoorn is een halfschaduwboom en kan onder het scherm van de meeste andere boomsoorten kiemen. Anderzijds kan hij ook als pionier optreden, vooral op duinhellingen, waar heel jonge planten van konijnenvraat te lijden hebben, maar oudere exemplaren erg vraatbestendig blijken. Gewone esdoorn is een van de weinige houtgewassen die tussen Duindoorn (Hippophae rhamnoides) kunnen opkomen. Door toedoen van de mens namen zijn vestigingskansen sterk toe. In het rivierengebied heeft hij geprofiteerd van de waterstandsdaling die op de kanalisatie van de Rijn in Zuid-Duitsland volgde. Op de zandgronden vestigt de Esdoorn zich vaak op 'verrijkte' bodem: op oud bouwland en daar waar tuinafval gestort wordt. Op arme, droge bodem blijft hij een struik of een lage boom, maar als zodanig kan hij in bosaanplantingen de ondergroei volledig beheersen (ofwel andere ondergroei geheel onderdrukken). Op de armste zandgronden haalt hij, deels als gevolg van vraatschade, niet meer dan een halve meter hoogte. In bossen in de (oppervlakkig ontkalkte) binnenduinen treedt Gewone esdoorn daarentegen sterk op de voorgrond. Met zijn diep reikende wortels kan hij voedselreserves in de ondergrond aanspreken; bovendien verdraagt hij de zoute zeewind beter dan de meeste andere loofbomen, hoewel hij daardoor wel een typische windvorm kan krijgen. Tenslotte slaan Esdoorns ook gemakkelijk in het grind van spoordijken en emplacementen op.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)