Bouwen aan groenexpertise

Natuurtype: Berken-Elzenbos met Wilde gagel en Veenmos

In het Berken-Elzenbos met Wilde gagel en Veenmos is Zachte berk de belangrijkste boomsoort. In de struiklaag komt Sporkehout het meest voor. De kenmerkende soort bij uitstek is echter Wilde gagel. Waarschijnlijk is dit bostype ontstaan uit verbossende Gagelstruwelen. De kruidlaag is soortenarm en wordt gedomineerd door Pijpenstrootje. Vaak groeit deze in hoge pollen om te weerstaan aan de sterk wisselende waterstanden. Soms kan men ook Riet, Gewone dophei of Sterzegge aantreffen. De moslaag wordt gedomineerd door verschillende Veenmossoorten.
Verspreiding:

Het Berken-Elzenbos met Wilde gagel en Veenmos vindt men nu vooral in de Kempen en op enkele plaatsen in het Hageland (Vorsdonkbos, Walenbos). Door ontginning is dit type zo goed als volledig verdwenen uit de Vlaamse zandstreek. Mooie voorbeelden vindt men o.a. in Pietersem (Lanaken), de Elsakker (Hoogstraten), het Elsbroek (Hamont-Achel) en Overmaai (Lommel). Met 3 opnamen in het vegetatiemeetnet van de bosinventarisatie (Bos & Groen, 2001) heeft dit type een aandeel van 0,3 % van het actuele Vlaamse bosareaal. Dit stemt overeen met een oppervlakte van ca. 400 ha.

Bodem:

Dit bostype vindt men op zeer natte zand- tot licht zandleembodems met podzolprofilering of zonder profielontwikkeling of op veenbodems.

Ellenbergwaarden:

Het Berken-Elzenbos met Wilde gagel en Veenmos wordt gekenmerkt door lichtverdragende planten van vochtig tot natte, stikstofarme en zure bodems. Het is het type met de hoogste mL-waarde en de laagste mN-waarde in Vlaanderen. De mR-waarde is opvallend lager dan deze van de andere Berken-Elzenbossen.

Natuurbeheer (onderhoudsbeheer) uitgebreid:

Het Berken-Elzenbos met Wilde gagel en Veenmos komt voor op stikstofarme, zure en zeer natte bodems. Dat betekent dat ze uiterst gevoelig zijn voor aanrijking met stikstof van buitenaf en voor verdroging. Pijpenstrootje kan bij dominantie een indicator zijn van verstoring van de waterhuishouding, maar ook van verstoring van de bodem door grondbewerking (Van der Werf, 1991). Gezien de grote afhankelijkheid van een hoge grondwatertafel moet verontreiniging van het grondwater en daling van het peil worden voorkomen. Bij verdere verdroging zal de bedekking van Pijpenstrootje nog toenemen, ten koste van de Veenmossen (Stortelder et al., 1998). Wilde gagel zelf kan na ontwatering nog lang standhouden (Weeda et al., 1985). Om de aanrijking met stikstof uit het omringend landbouwgebied tegen te gaan, worden best bufferzones voorzien (Van der Werf, 1991). Enkel natuurbeheer en een reservaatsstatuut zijn bij dit type aan de orde. Aangezien dit type een tussenvorm (en vaak successiestadium) is tussen Gagelstruweel en Elzenbroek, zal het belangrijkste discussiepunt bij de beheerkeuze de afweging zijn tussen verdere spontane ontwikkeling of herstel van het Gagelstruweel. Hoe meer het bos zal dichtgroeien, des te meer de Wilde gagel zal achteruit gaan. Voor verdere ontwikkeling richting bos is een niets doen beheer het meest aangewezen (Van der Werf, 1991). Indien men het Gagelstruweel wil herstellen, zal de boomopslag periodiek moeten gekapt worden om het struweel open te houden. Eventueel uitslepen van de bomen dient manueel of met een takel te gebeuren. Soms is het nodig om exoten te bestrijden. Vooral Douglaspluimspirea (Spirea douglasii) kan lokaal de vegetatie bedreigen. Manuele en mechanische bestrijding van deze Noord-Amerikaanse soort blijken echter niet effectief en lijken de soort eerder te stimuleren dan af te remmen (Jacquemyn et al., 2002). Maaien gevolgd door een glyfosaatbehandeling lijkt wel meer resultaat te hebben.

Grondwaterafhankelijk:
Niet van toepassing
Ontwikkelingsduur:

Het Berken-Elzenbos met Wilde gagel en Veenmos vindt men meestal terug in (zeer) jonge bossen. Vaak gaat het om verbossende Gagelstruwelen.

Natuurwaarde:

Dit overgangstype tussen Gagelstruwelen (Myricetum gale) en oligotroof Elzenbroek (Sphagno-Alnetum) heeft een zeer hoge natuurwaarde en is bijzonder kwetsbaar voor externe en interne verstoringen. Het Myricetum gale is niet aangemeld als habitattype in het Natura 2000-netwerk, maar het Sphagno-Alnetum, waar het naartoe evolueert, is dat wel (Decleer, 2007).

Recreatieve waarde:

De standplaats is veel te nat en te kwetsbaar om in aanmerking te komen voor recreatie.