Omslagpunt

Voor de keuze wanneer voor het eerst gedund moet worden, zijn de gekozen doelstellingen sterk richtinggevend. Wie laag- en sterkbetakte toekomstbomen nastreeft met het oog op natuurwaarde moet eerder ingrijpen dan een beheerder die maximaal wil profiteren van natuurlijke stamreiniging met het oog op de productie van hoogwaardig kwaliteitshout. Een beheerder moet dus zelf bepalen hoe dit omslagpunt in zijn specifieke geval bepaald wordt.

Het omslagpunt kan benaderd worden op boomniveau of op opstandsniveau. Bij gelijkvormig- en gelijkjarigheid kan een geheel bosbestand tegelijkertijd toe zijn aan dunning en is er dus sprake van een gezamenlijk omslagpunt. In ongelijkjarig en/of gemengd bos kan sprake zijn van meerdere omslagpunten voor een bestand. Eerst wordt bijvoorbeeld het omslagpunt voor snelgroeiende pioniersoorten bereikt en pas later voor langzaam groeiende soorten.

Bij de timing van de eerste dunning is het ook belangrijk om rekening te houden met de aanleg van vaste ruimingspistes. Zeker een zware dunning (bijv. volledig vrijstellen van toekomstbomen) laat zich moeilijk combineren met de aanleg van vaste ruimingspistes. De ingreep is dan vaak te zwaar, waardoor de opstand te gevoelig wordt voor stormschade. Het is bij een geplande zware dunning daarom beter om vaste ruimingspistes 3 tot 4 jaar voor de eerste dunning aan te leggen. Een lichte dunning (bijv. deels vrijstellen van toekomstbomen) kan vaak wel worden gecombineerd met het maken van vaste ruimingspistes zonder het gevaar voor stormschade te veel te vergroten.

Een bekende invulling van het omslagpunt in Nederland en Vlaanderen is het moment waarop het onderste twee vijfde deel van de stam van de bomen geen levende zijtakken meer bevat (zoals bij de toekomstbomenmethode). Het gaat hierbij om het twee vijfde deel van de toekomstige boomhoogte. Vanaf dan moet de dunningsomloop starten om het uitbouwen van een voldoende grote boomkroon mogelijk te maken. In het onderste twee vijfde deel van de stam zit een groot deel van de boommassa (70%) en het leeuwendeel van de toekomstige houtwaarde (90%).

Sommige beheerders hanteren bij de productie van bijzonder waardevolle stammen met een zo kort mogelijke productietijd een omslagpunt op het moment waarop een kwart van de stam geen levende takken meer bevat (zoals bij de QD-methode). De achterliggende gedachte is dat de houtwaarde van het onderste deel van de stam in zo’n geval nog veel doorslaggevender is voor de houtwaarde.

Voor de volledigheid worden nog vijf factoren beschreven, die het tijdstip van het omslagpunt mee bepalen:

• Om de stabiliteit te waarborgen, kan de eerste dunning beter uitgevoerd worden voor de opperhoogte 12-16 meter is. Hierbij wordt gestreefd naar een H/D-verhouding van maximaal 80.
• In gemengde bestanden kan een soort worden weggedrukt door een groeikrachtigere soort. Als de onderdrukte soort behouden moet worden, is ingrijpen noodzakelijk om de menging te bewaren. Verschil in groeiritme leidt er ook toe dat voor iedere boomsoort in een menging de dunningsfase idealiter op een ander moment begint. Wie toekomstbomen van verschillende soorten wil combineren in één opstand, moet deze bomen eigenlijk op verschillende momenten voor het eerst gaan vrijzetten. Alleen zo kunnen de verschillende boomsoorten op het optimale moment worden geselecteerd en vrijgesteld en is de groei van alle toekomstbomen optimaal.
• Wanneer houtproductie een doelstelling is, is de takvrije stamlengte van belang. Het is dan verstandig om optimaal gebruik te maken van de natuurlijke stamreiniging in een dichte opstand. De opstand kan daarom het best zo lang gesloten blijven, mits dit geen probleem oplevert voor de stabiliteit of de gewenste kroongrootte. Vaak wordt een takvrije zone aangehouden van minimaal 6 meter. Op goede groeiplaatsen of bij boomsoorten met een grote eindhoogte kan dit oplopen tot 10 meter. Als opsnoei gepland is, is dichtstand nauwelijks van belang voor een takvrije zone. Minder (dikke) takken leidt tot lagere snoeikosten en minder risico op bijvoorbeeld infecties. Als er opgesnoeid wordt, vormt dit gelijk het moment van het omslagpunt. De opgesnoeide bomen dienen immers bij voorkeur direct na de opsnoei vrijgesteld te worden om de aanwas op deze bomen te concentreren.
• De gewenste kroonomvang heeft grote invloed op de bereikbare doeldiameter in een bepaalde productietijd. Wanneer een kroonlengte van bijvoorbeeld 50% of meer van de boomlengte nagestreefd wordt, kan aan de hand van de verwachte eindhoogte bepaald worden waar de kroonaanzet moet beginnen. Houd er rekening mee dat om de kroonaanzet op deze plek te houden de toekomstboom volledig moet worden vrijgesteld. Bij een voorzichtige dunning zal de kroonaanzet ook na deze eerste dunning nog omhoog opschuiven. Dit geldt in sterke mate voor lichtboomsoorten.
• In de praktijk is het verwachte financiële resultaat vaak doorslaggevend voor het starten of uitstellen van de eerste dunning. Uitstel zal waarschijnlijk leiden tot een beter financieel resultaat van de eerste dunning, omdat dan dikkere bomen kunnen worden geoogst. De gewenste bosontwikkeling kan echter negatief beïnvloed worden, bijvoorbeeld doordat specifieke bomen ongeschikt worden als toekomstboom doordat deze te dikke zijtakken krijgen of door te groot verlies van vitaliteit. Maar ook door verlies van stabiliteit en ontmenging. Ook rekt het de periode die nodig is om een bepaalde doeldiameter te bereiken. Dat laatste is financieel gezien nadelig, temeer wanneer rekening gehouden wordt met rente. Voor boomsoorten met een uitgesproken vroege groeipiek kan uitstel van de eerste dunning het behalen van een grote stamdiameter onbereikbaar maken.