Smal tandzaad

Smal tandzaad (vroeger Vergroeidbladig of Vergeten tandzaad genoemd) is een lage tot middelhoge nazomerbloeier, die vaak bedrieglijk op een tengere uitgave van Veerdelig tandzaad lijkt. De slanke stengels zijn gewoonlijk paars getint. In de regel zijn de bladeren enkelvoudig en vooral onder het midden grof gezaagd tot gelobd, met een gevleugelde steel; in de onderste helft van de plant kunnen ook veervormig gedeelde bladeren voorkomen. De twee tot zes blaadjes van het buitenomwindsel zijn bij Smal tandzaad naar verhouding opvallend groot en bladachtig, dikwijls met enige tanden; hun lengte is gewoonlijk verscheidene malen groter dan de middellijn van de hoofdjes. De nootjes zijn aan de top scherp drie- tot zeskantig (in meerderheid vierkantig) en dragen vier of vijf naalden. Het oppervlak van de nootjes is knobbelig en vaak bovenaan met omlaag-, onderaan met omhoogwijzende stekeltjes bezet.

In zijn stamland Noord-Amerika komt Smal tandzaad in verscheidene variëteiten voor; slechts één daarvan treedt als neofiet in Europa op (B. connata var. fallax). Deze is sinds de tweede helft van de 19de eeuw in Midden-Europa en vervolgens ook in West-Europa ingeburgerd. De uitbreiding lijkt nog niet ten einde. Zo is Smal tandzaad in Groot-Brittannië pas in 1977 ontdekt. Stellig duurt het een tijd voordat zijn optreden in nieuwe gebieden wordt opgemerkt: de meeste kenmerken waarin het zich van de andere Tandzaadsoorten onderscheidt, lopen niet in het oog. De in Europa voorkomende vorm is aanvankelijk als een variëteit van Veerdelig tandzaad beschreven! In Nederland is Smal tandzaad in 1913 voor het eerst gevonden, in een balkenhaven in Dordrecht. Hoewel het eerder dan Zwart tandzaad is verschenen, is het op veel bescheidener schaal ingeburgerd. Alleen in de laagveenstreken van Zuid-Holland en aangrenzend Utrecht en Noord-Holland, in Midden- en Zuid-Friesland en Noord-Drenthe komt het plaatselijk vrij veel voor; verder is het op verspreide plaatsen in het oosten, midden en zuiden van het land aangetroffen. Uit zeekleigebieden zijn vrijwel geen vondsten bekend, en in Zeeland en op de Waddeneilanden lijkt de plant (nog?) te ontbreken.

Smal tandzaad komt op soortgelijke plaatsen voor als andere Tandzaadsoorten en vaak samen met deze. Tot dusver is het voornamelijk aan sloten in veenweidegebieden en aan oevers van kanalen en vaarten aangetroffen, verder langs plassen en beken, slechts weinig aan de grote rivieren.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1991 (deel 4)