Bouwen aan groenexpertise

Natura 2000: Dynamische rivieren met voedselrijk slikoevers met eenjarige planten (3270)

Dit habitattype omvat slikoevers met pioniergemeenschappen van éénjarige plantensoorten op voedselrijke, vooral stikstofrijke bodems in dynamische riviersystemen. De kale slikbodems zijn binnen het riviersysteem semipermanent aanwezig op plaatsen waar langdurige winterse overstromingen of zoetwatergetijdendynamiek, in combinatie met slibafzettingen, de vestiging van meerjarige soorten onmogelijk maken. De typische pioniervegetatie van slikoevers bestaat uit open, lage begroeiingen met kensoorten als Waterereprijs en Witte waterkers. Na enkele weken tot maanden ontwikkelt zich een hogere kruidlaag met diverse Ganzenvoet- en Tandzaadsoorten.

Natuurbeheer:

De belangrijkste beheermaatregel bestaat uit het bieden van de nodige ruimte voor en het behoud van de natuurlijke rivierdynamiek, waardoor er voldoende erosie- en sedimentatieprocessen optreden.

Bedreigingen:
  • Veranderingen in de natuurlijke waterpeildynamiek vormen één van de belangrijkste bedreigingen. In de Zeeschelde neemt de getijamplitude en stroomsnelheid toe door verhoging van het gemiddeld hoogwaterpeil (tengevolge van zeespiegelrijzing en verdiepingswerken). Dit leidt tot een steilere overgangszone tussen riviergeul en dijk met hogere schorkliffen tot gevolg, waarbij vooral de pionierzone van het hoge slik en lage schor bedreigd wordt.
  • Anderzijds leiden steenbestortingen aan geul- en schorranden tot een verminderde dynamiek van de slikoevers, waardoor het habitattype op termijn door kolonisatie van o.a. Riet en wilgen eveneens verdwijnt.
  • Wegbaggeren van slikwadden en een slechte waterkwaliteit in het Schelde-estuarium.
  • Grindontginningen in de Grensmaas.
  • Een algemene bedreiging van het habitattype vormt de vermindering van het areaal overstromingsgebied langs waterlopen door ophogingen of indijkingen (momenteel niet van toepassing langs Zeeschelde en Grensmaas).
heeft als indicator van een goede toestand

Spiesmelde

heeft als indicator van een goede toestand

Knikkend tandzaad

heeft als indicator van een goede toestand

Smal tandzaad

heeft als indicator van een goede toestand

Zwart tandzaad

heeft als indicator van een goede toestand

Veerdelig tandzaad

heeft als indicator van een goede toestand

Zwarte mosterd

heeft als indicator van een goede toestand

Gevleugeld sterrekroos

heeft als indicator van een goede toestand

Kleine leeuwenbek

heeft als indicator van een goede toestand

Stippelganzenvoet

heeft als indicator van een goede toestand

Zeegroene ganzenvoet

heeft als indicator van een goede toestand

Rode ganzenvoet

heeft als indicator van een goede toestand

Korrelganzenvoet

heeft als indicator van een goede toestand

Riempjes

heeft als indicator van een goede toestand

Bruin cypergras

heeft als indicator van een goede toestand

Naaldwaterbies

heeft als indicator van een goede toestand

Rijstgras

heeft als indicator van een goede toestand

Slijkgroen

heeft als indicator van een goede toestand

Watertorkruid

heeft als indicator van een goede toestand

Goudzuring

heeft als indicator van een goede toestand

Ridderzuring

heeft als indicator van een goede toestand

Moeraszuring

Herstel- en ontwikkelingsbeheer:

Langs de Grensmaas streeft men naar een verhoging van de waterberging door herstel van de natuurlijke overstromingsdynamiek in het winterbed. Hierbij herstelt men op veel plaatsen natuurlijke oeverzones met geleidelijke overgangen.

In het Schelde-estuarium is een verdere verbetering van de waterkwaliteit gewenst, naast het streven naar een hogere natuurlijkheid van de dynamische oeverprocessen en het (lokaal) toelaten van de afzetting van nieuwe slibbanken in de rivier. Mogelijk zijn ook nog langs andere grote rivieren in Vlaanderen kansen aanwezig voor herstel of ontwikkeling van het habitattype door verwijdering van kunstmatige oeververdediging en herstel van natuurlijke overstromingsgebieden, waarbij grootschalige erosie- en sedimentatieprocessen worden toegelaten.

Officiële titel:
Rivieren met slikoevers met vegetaties behorend tot het Chenopodion rubri p.p. en Bidention p.p.
Code:
3270
Uitgebreid:

Dit habitattype omvat slikoevers met pioniergemeenschappen van éénjarige plantensoorten op voedselrijke, vooral stikstofrijke bodems in dynamische riviersystemen. De kale slikbodems zijn binnen het riviersysteem semipermanent aanwezig op plaatsen waar langdurige winterse overstromingen of zoetwatergetijdendynamiek, in combinatie met slibafzettingen, de vestiging van meerjarige soorten onmogelijk maken. Het habitattype kan ook dispers in tijd en ruimte binnen het riviersysteem ontstaan waar kortstondige, hevige waterdynamiek andere begroeiingen wegspoelt of langdurige overstromingen de bestaande vegetatie doet afsterven. Door natuurlijke successie kunnen de pioniervegetaties hier nadien terug verdwijnen en evolueren naar voedselrijke ruigten (habitattype 6430), wilgenstruwelen (pioniertoestand habitattype 91E0) of riet- en lisdoddevegetaties en eventueel ook grote zeggenvegetaties. Het habitattype kan zo op de ene plaats verdwijnen, terwijl het op andere plekken in het riviersysteem ontstaat op nieuw gevormde, kale slikoevers.

De typische pioniervegetatie van slikoevers bestaat uit open, lage begroeiingen met kensoorten als Waterereprijs en Witte waterkers. Na enkele weken tot maanden ontwikkelt zich een hogere kruidlaag met diverse Ganzenvoet- en Tandzaadsoorten. De vegetatie is pas op het einde van de zomer of het begin van de herfst maximaal ontwikkeld. Naarmate de begroeiing in de loop van het seizoen toeneemt, neemt het aandeel open, kale bodem af. Een typische eigenschap van de kenmerkende plantensoorten is dat ze zeer snel groeien, veel zaden produceren en gemakkelijk kiemen. De zaden worden gemakkelijk via het water verspreid.

Aan de Grensmaas ontwikkelt dit habitattype zich op slib- rijke, nitrofiele oeversedimenten in het rivierbed of langs plassen in het winterbed op zware klei of leem. De jongste pionierstadia (eerste weken na het droogvallen) worden gekenmerkt door vegetaties met als kenmerkende soorten Bruin cypergras, Naaldwaterbies, Slijkgroen, Watertorkruid, Waterereprijs en Greppelrus. In een latere fase kunnen zich tijdelijk weelderige vegetaties ontwikkelen met kenmerkende soorten als Veerdelig tandzaad, Knikkend tandzaad, Zwart tandzaad, Smal tandzaad, Korrelganzenvoet, Rode ganzenvoet, Zeegroene ganzenvoet, Stippelganzevoet, Goudzuring, Vlooienkruid, Akkerkers, Moeraskers, Getande weegbree, Blaartrekkende boterbloem, Uitstaande melde en Kleine leeuwenbek. Daarnaast komen er verschillende adventieven voor zoals Tomaat, Lampionplant en Grote stekelnoot. Hoger gelegen slibafzettingen kunnen snel door wilgen gekoloniseerd worden en tot wilgenstruwelen ontwikkelen.

Langs de Zeeschelde ontwikkelen deze pioniervegetaties zich op hoger gelegen slikken op relatief beschutte plaatsen in het zoetwatergetijdengebied. De gemeenschappen hebben een lijn- tot vlakvormig karakter en komen bijvoorbeeld voor langs geulen in het schor, die in de zomer niet altijd bij hoog water overstromen. De jonge pionierstadia bestaan uit slikken begroeid met nopjeswieren (Vaucheria) en Sterrenkroos. Daarna ontwikkelt de kruidlaag zich verder met Waterpeper, Blauwe waterereprijs, Grote kattenstaart, Knikkend en Zwart tandzaad, Ridderzuring, Grote waterweegbree en Blaartrekkende boterbloem als kenmerkende soorten.

Tengevolge van graafwerken aan rivieroevers of bij de aanleg van gecontroleerde overstromingsgebieden kunnen tijdelijk gunstige condities ontstaan voor de ontwikkeling van het vegetatietype. Wanneer deze vegetaties binnen het riviersysteem niet duurzaam aanwezig blijven tengevolge van natuurlijke rivierdynamiek, worden deze niet tot het habitattype gerekend. Tijdelijke ontwikkeling van het vegetatietype in pioniersituaties van niet riviergebonden moeras- en watersystemen worden evenmin tot het habitattype gerekend.

De typische fauna van dit zeer dynamische habitattype omvat in hoofdzaak gespecialiseerde, bodemactieve ongewervelde diersoorten die aangepast zijn aan langdurige winterse overstromingen of een goed koloniseringsvermogen hebben. Voorbeelden zijn diverse soorten loopkevers (o.a. Dyschirius, Elaphrus, Bembidion), kortschildkevers (o.a. Stenus), sprinkhanen (Zeggedoorntje en Zanddoorntje), oeverwantsen (Salda, Saldula) en diverse vliegensoorten met aquatische of semi-aquatische larven (o.a. uit de Slankpootvliegen- en Zweefvliegenfamilie). Ook amfibische slakkensoorten (bv. Leverbotslak, Ovale poelslak en diverse soorten Barnsteenslakken) worden in dit milieutype aangetroffen. De rijke ongewervelde fauna vormt een voedselbron voor broedende steltlopers en insectenetende moerasvogels.

Verspreiding:

In Vlaanderen komt dit habitattype voor langs grote rivieren met een hoge dynamiek. Het winterbed van de Grensmaas vormt het belangrijkste kerngebied voor dit habitattype. Daarnaast komt het type ook voor in het zoetwatergetijdengebied van het Schelde-estuarium. In andere riviersystemen in Vlaanderen zijn de natuurlijke condities niet (meer) of onvoldoende voorhanden om dit habitattype duurzame kansen te geven.

Verspreiding van het habitattype (HT) Dynamische rivieren met voedselrijk slikoevers met eenjarige planten (3270) in Vlaanderen, EU-rapportage 2013. (inbo)
Grondwaterafhankelijk:
Niet van toepassing
Prioritair habitattype:
Nee
In samenwerking met:
Referenties
  • Decleer, K. (red.) 2007. Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Noordzee. Habitattypen / Dier- en plantensoorten. INBO.
  • T'jollyn Filiper et al.(2009). Ontwikkeling van criteria voor de beoordeling van de lokale staat van instandhouding van de Natura 2000 habitats. INBO.
  • Geert De Knijf, Desiré Paelinckx, 2013. Typische faunasoorten van de verschillende Natura 2000 habitattypes, in functie van de beoordeling van de staat van instandhouding op niveau Vlaanderen. INBO.
  • Oosterlynck P., Van Landuyt W. & Paelinckx D. (2013). Selectie habitattypische flora ten behoeve van de artikel 17 rapportage omtrent de staat van instandhouding van de Natura 2000 habitattypen. INBO.