Driekantige bies

Driekantige bies is een meestal hoge, grasgroene tot grijzige zomerbloeier met een kruipende, bruine, taaie wortelstok, die tot een halve centimeter dik is en waaraan de stengels op een rij ontspringen. Deze wortelstok is voornamelijk onder de aftakkingspunten van de stengels beworteld. De gladde, scherp (maar niet snijdend) driekantige stengels hebben één holle en twee vlakke kanten, zijn tot ruim een halve centimeter breed en dragen aan de voet één – soms geen – volledig blad, daaronder enige bladschijfloze scheden. De bladschijf is gootvormig, gekield, iets smaller dan de stengel en zelden meer dan zes centimeter lang. De bloeiwijze ontspringt schijnbaar zijdelings aan de holle zijde van de stengel doordat het schutblad de stengel voortzet; onder de bloeiwijze kan nog een korter tweede schutblad aanwezig zijn. Soms draagt de halm slechts enkele aren, die tot een kluwen zijn samengevoegd; soms zijn er zo'n tien à twintig aren in een vrij losse bloeiwijze met tot drie centimeter lange, vertakte assen. De eivormige, veelbloemige, bruine aren zijn tot ruim een centimeter lang en ongeveer half zo breed. De kafjes vertonen aan de top twee afgeronde lobben met daartussen een zeer ondiepe inkeping, waaruit de middennerf als een miniem stekelpuntje tevoorschijn komt. De bloemen bevatten vier tot zes borstels, die ongeveer even lang zijn als het nootje. De stijl draagt twee stempels. Het afgeplatte, ongeveer twee centimeter lange nootje is platbol en in omtrek omgekeerd eirond.

Driekantige bies komt voor in de (warm-)gematigde zone van Eurazië – in onze streken noordwaarts tot Midden-Engeland en Noord-Duitsland – en voorts in Zuid-Afrika. In Nederland is zij beperkt tot de benedenloop van de grote rivieren (vanaf Ameide en Hedel westwaarts tot Spijkenisse en Numansdorp), waar zij sinds de afdamming van zeearmen in het kader van de Deltawerken steeds verder achteruitgaat. Vondsten aan de monding van de Gelderse IJssel, langs het IJ en op Wieringen zijn van oude datum.

Driekantige bies is de meest kenmerkende plantesoort van het zoetwatergetijdengebied: het deel van de rivieren dat door de vloed wordt opgestuwd maar waar weinig of geen zout water doordringt. Waar het verschil in waterpeil tussen eb en vloed ongeveer twee meter bedraagt, zoals vroeger in de Biesbosch het geval was, groeit Driekantige bies van een paar decimeters boven de gemiddelde laagwaterlijn tot ruim een halve meter onder de gemiddelde hoogwaterlijn. Bij geringere invloed van de getijden krimpt de zone met Driekantige bies, maar zij kan nog groeien bij een tijverschil van enkele decimeters, zoals ter hoogte van de Bommelerwaard. Haar kansen worden verder bepaald door de hoeveelheid ruimte die haar door krachtiger oeverplanten wordt gelaten; deze concurrenten zijn met name Mattenbies, Ruwe bies, Heen en in de hoogste zones ook Riet (Phragmites australis). Van deze rivalen onderscheidt de Driekantige bies zich door grotere erosiebestendigheid: zij groeit vitaal op plaatsen die sterk aan schuring van stroom of golfslag blootgesteld zijn. Wat de aard van haar substraat betreft, is zij niet kieskeurig: dit varieert van puur zand aan de voet van rivieroeverwallen tot week slib in de kommen tussen die oeverwallen. Al met al treedt zij op als hoofdbestanddeel van de laagste delen van de oeverplantenvegetatie, als pionier op nieuwe stukken slikplaat (op- en aanwassen) en als zoom aan de buitenrand van de oevervegetatie. De afsluiting van zeearmen in het Deltagebied heeft het tijverschil in een groot deel van het zoetwatergetijdengebied drastisch verminderd, waardoor de Driekantige bies sterk is achteruitgegaan. Het meest nog staat zij op sterk aan de stroom blootgestelde plaatsen.

Driekantige bies is niet in cultuur; wel werden haar halmen gesneden als bindmateriaal voor bundels vlasstengels die geroot moesten worden. Met Mattenbies en Ruwe bies vormt zij vrijelijk bastaarden, die ook weer met de ouders kunnen terugkruisen en bekend staan onder de 'verzamelnaam' Scirpus carinatus. Ze zijn weliswaar niet zo vruchtbaar als de ouders, maar vormen toch dikwijls vrij veel goed ontwikkelde stuifmeelkorrels en vruchten. Op sommige plaatsen bestaat de biezenpopulatie voor de helft uit bastaardplanten, en in omringende landen – onder meer aan de Schelde in België – is waargenomen dat bastaarden standhielden op plekken waar Driekantige bies zelf verdwenen was. Ook speelden de bastaarden een zekere rol in de biezenteelt; anderzijds wordt juist de bastaardvorming wel gebruikt als argument om Driekantige bies te bestrijden – een bedreiging temeer voor deze toch al zo achteruitgaande soort!

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)