Veldereprijs

Veldereprijs is een lage tot zeer lage, meestal min of meer rechtopstaande, eenjarige plant die van de lente tot de herfst in bloei te vinden is. Op zeer open plekken komen soms liggende exemplaren voor, die sterk rood aangelopen kunnen zijn. Kieming vindt voornamelijk in de nazomer en herfst plaats, waarna de jonge plantjes vaak overwinteren voordat ze bloeien. Zaden die door omwoelen van de grond aan de oppervlakte komen, kunnen gedurende een groot deel van het jaar kiemen, mits het voldoende vochtig is. Grotere exemplaren zijn vaak kandelaarachtig vertakt, met boogvormig opstijgende zijtakken, waarbij de bloeiwijzen uiteindelijk meer dan de helft van de hoogte van de plant innemen. Bladeren en onderste schutbladen zijn eirond en gekarteld; de hogere schutbladen zijn smaller en gaafrandig. De zeer kort gesteelde bloemen hebben een heel kleine, vrij donker hemelsblauwe, van buiten lichtere kroon, die zich alleen bij volle zon rond het middaguur opent. De vrucht is afgeplat, omgekeerd niervormig, ongeveer even breed als lang, en op de rand gewimperd. De afgestorven vruchttrosjes blijven nog maandenlang staan en raken pas geleidelijk hun zaden kwijt. 

Van Europese oorsprong, is Veldereprijs tegenwoordig een kosmopoliet van de gematigde streken. In bijna heel Nederland komt hij algemeen voor, hoewel hij minder gebruikelijk is in het Gronings-Friese kleigebied. 

Veldereprijs is een plantje van zonnige, min of meer open standplaatsen en groeit meestal op droge, lichte, minerale bodems, vooral op zand, vaak ook op steenachtige plaatsen, en verder op leem en zandige klei; zelden op zware klei of veen. Hij kan wel in het donker kiemen, maar niet onder een groen bladerdak van andere planten. De hoogte die de plant bereikt, wordt bepaald door de voedselrijkdom van de grond, niet door het vochtgehalte. Zijn voornaamste natuurlijke standplaats is te vinden in de kalkrijke duinen, vooral op zuidhellingen met Groot duinsterretje (Tortula ruralis var. ruraliformis), Muurpeper (Sedum acre), Duinviooltje (Viola curtisii) en tal van eenjarige lentebloeiers, zoals Vroegeling (Erophila verna), Ruw vergeet-mij-nietje (Myosotis ramosissima) en Kandelaartje (Saxifraga tridactylites). Net als deze drie rozetplantjes komt Veldereprijs niet voor in stuivend zand, omdat zijn tegen de grond gedrukte groeiwijze op voedselarm duinzand maakt dat al bij geringe overstuiving al het blad onder het zand verdwijnt. Buiten de duinen staat hij meestal op door mensen - en soms hun vee - beïnvloede plaatsen, net als Zachte ooievaarsbek (Geranium molle) en Klein kruiskruid (Senecio vulgaris), die eveneens op zonnige duinhellingen hun natuurlijke biotoop vinden. 

Ook groeit hij op rivierduintjes, steile kantjes van zandige dijken, en beweide krijthellingen. In gazons, bermen, en weilanden nestelt hij zich vaak in open plekjes, zoal mereprijs. Bij bemesting kan Veldereprijs tot enkele decimeters hoog worden en met het gras meegroeien tot de vruchtzetting. In een dichte grasmat houdt hij echter geen stand, maar in net gescheurd grasland kan hij soms talrijk zijn. Molshopen en mierenbulten bieden een geschikt kiemingsmilieu voor Veldereprijs en andere eenjarigen, zoals Zandmuur (Arenaria serpyllifolia). Door droogte, omwoelen van de grond, slakkenvraat, en andere omstandigheden bereikt slechts een deel van de gekiemde plantjes het bloeistadium. Net als Vroegeling, Zandraket (Arabidopsis thaliana), en Veelkleurig vergeet-mij-nietje (Myosotis discolor), kan Veldereprijs ook op vrij vochtige plaatsen in open grasland groeien, hoewel hij vaak als een droogte-indicator wordt beschouwd. Bovendien groeit hij op begraafplaatsen, in perkjes en soms in graanakkers. Veldereprijs, die zeer ondiep wortelt, kan zich handhaven in voegen van plaveisel en op afbrokkelende delen van oude muren. Daarnaast wordt hij vaak aangetroffen op kapvlakten, vooral in de duinen waar bos is geveld. 

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)