Dwergviltkruid

Dwergviltkruid is een lage tot zeer lage, witgrijs viltige, vaak vanaf de voet afstaand vertakte, eenjarige zomerbloeier. Anders dan bij Akkerviltkruid loopt de hoofdas niet tot boven in de plant door. De vijfkantig piramidevormige hoofdjes zitten in kleine aantallen (hoogstens zes) bijeen in losse kluwens, zowel op vertakkingspunten en aan takuiteinden als langs de zijtakken; een deel van de hoofdjes kan alleenstaand zijn. Midden in het hoofdje bevinden zich ongeveer vijf tweeslachtige en een groter aantal vrouwelijke bloemen. De middelste omwindselbladen zijn aan de voet viltig en uitgezakt. De nootjes die in hun oksels rijpen, zijn gekromd in tegenstelling tot de rechte nootjes uit het centrum van het hoofdje. Bij vruchtrijpheid spreiden de omwindselbladen zich als sterretjes uit.

Dwergviltkruid komt voor in Europa met uitzondering van het noorden en het uiterste zuidoosten, voorts in het Atlasgebied. In Nederland komt het vanouds veel meer voor dan andere Viltkruiden, maar evenals deze vertoont het een sterke achteruitgang. Tegenwoordig is het vrij zeldzaam in de pleistocene streken. In de duinstreek, waar het vroeger op heel wat plekken voorkwam, zijn slechts enkele vindplaatsen overgebleven; op de Oost-Friese Waddeneilanden heeft het zich beter gehandhaafd (in de vorige eeuw was het op Terschelling een van de algemeenste duinplanten!). In West-Nederland wordt het af en toe op aangevoerd zand aangetroffen, bijvoorbeeld op spoorwegemplacementen.

Dwergviltkruid groeit op zonnige, open plekken op droge, humus-, voedsel- en kalkarme maar niet sterk zure zandgrond. Het staat op plaatsen waar geen gesloten grasmat of moslaag aanwezig is maar waar ook weinig of geen verstuiving plaatsvindt. In binnenlandse stuifzandgebieden groeit het alleen op plekken waar het zand door de mens is vastgelegd en enigszins bemest; in kalkarme duinen staat (of stond) het echter ook op plekken die nauwelijks onder directe menselijke invloed staan. Gevoeligheid van deze plant voor 'zure neerslag' is experimenteel aangetoond: op sterk zure grond vertoont zij tekenen van te hoge aluminium- en mangaanopname. Het patroon van verspreiding en achteruitgang komt echter niet overeen met de mate van verzuring van de neerslag. Dwergviltkruid is integendeel het sterkst achteruitgegaan in de duinen, ook in gebieden met relatief geringe luchtverontreiniging, en heeft relatief goed standgehouden in het zwaar door zure neerslag geteisterde Noord-Brabant (al heeft ook hier vooral de laatste tien jaar een aanzienlijke achteruitgang plaatsgevonden). Tegenwoordig staat Dwergviltkruid vooral op plekken waar de bodem met gruis of grind is bedekt, bijvoorbeeld in open stroken langs fietspaden, aan de rand van half-verharde wegen en op spoorwegterreinen; verder in zand- en grindgroeven, op open plekjes aan de rand van heidevelden en op zuidhellingen in de duinen. In vergelijking met andere Viltkruiden is het, ook vroeger, weinig in akkers aangetroffen. Begeleiders zijn onder meer Buntgras (Corynephorus canescens), Klein vogelpootje (Ornithopus perpusillus) en Zandstruisgras (Agrostis vinealis).

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1991 (deel 4)