Grote stekelnoot

De Grote stekelnoot is een eenjarige, middelhoge tot hoge, struikachtig vertakte, kruidig geurende zomerbloeier. De stengel vertoont gewoonlijk roodachtige streepjes, die tot ongeveer een halve centimeter lang kunnen zijn. De stevige, min of meer geelachtig getinte bladeren zijn in omtrek eirond met een grof en onregelmatig gelobde en gezaagde rand en een wigvormige, afgeknotte of iets hartvormige voet. De vruchten zijn meestal wat groter dan die van de Late stekelnoot (ongeveer twee, soms tot drie centimeter lang) en hebben in rijpe toestand een geel- tot roodbruine bolster met meestal dicht opeen staande stekels, die over ongeveer driekwart van hun lengte afstaand behaard zijn. Vanaf half augustus zijn de vruchten rijp. De plant vergaat al vrij vroeg in de herfst.

De Grote stekelnoot is een zeer vormenrijke soort, waarover de meningen sterk verschillen: sommige specialisten beschouwen haar als een ondersoort van de Late stekelnoot, terwijl anderen haar in een aantal (micro-)soorten opsplitsen. De in Nederland meest voorkomende vorm heet in die laatste opvatting Xanthium albinum. De verschillen tussen de diverse vormen zijn echter gering en gradueel. Xanthium orientale in ruime zin komt voor in Noord-Amerika, Europa (behalve het noordelijkste deel), Zuidwesten Zuid-Azië en vermoedelijk ook in andere werelddelen. In Midden-Europa is deze soort een rivierbegeleidende neofiet (met name de vorm die als X. albinum bekend staat).

In Nederland kwam de Grote stekelnoot sinds het begin van de 20ste eeuw af en toe als adventiefplant voor, vooral bij graanverwerkende bedrijven. Sinds 1957 is zij ingeburgerd langs de Rijn en zijn takken, waar zij inmiddels plaatselijk vrij algemeen is geworden. Zij dringt tot in zwak brak gebied door: een van de westelijkste vindplaatsen ligt aan het Haringvliet. Langs de middenloop van de Maas wordt zij tot dusver veel minder waargenomen. Zij groeit op open, vochtige, stikstofrijke, zandige tot kleiige grond, op plekken die door de stroom schoongeschuurd of door de mens afgegraven zijn: op rivierstrandjes en aan zand- en kleigaten in uiterwaarden. Planten waarmee de Grote stekelnoot samen groeit, zijn Beklierde duizendknoop (Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium) en andere Duizendknopen, Spiesmelde (Atriplex prostrata), Zwart tandzaad, Rode ganzenvoet (Chenopodium rubrum), Zwarte nachtschade (Solanum nigrum), Tomaat (S. lycopersicum) en Gewone steenraket (Erysimum cheiranthoides). Hoger in de zonering staat zij wel samen met Doornappel (Datura stramonium), Smal vlieszaad (Corispermum leptopterum), Amaranten (Amaranthus spp.) en dergelijke.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1991 (deel 4)