Lavendelhei

Lavendelhei is een altijdgroene, spaarzaam vertakte dwergheester met opgerichte takken. Na de hoofdbloei in het midden van de lente zijn tot de herfst met een zekere regelmaat nog bloeiende twijgen te vinden. Aan de ondergronds kruipende stengelbasis ontspringen lange uitlopers. De lavendel-achtige bladeren zijn leerachtig, lancetvormig, wasachtig berijpt, met een verdiept liggende middennerf en omgerolde randen, van boven donkergroen, van onder licht blauwachtig. Ze staan verspreid en zijn schuin omhoog gericht. Aan het eind van de takken staat een klein aantal knikkende, vijftallige bloemen op afstaande stelen. De schermvormige trosjes zijn 'gekuifd', doordat de bovenste bladeren (en dikwijls ook zijtakjes) erboven uitsteken. Opvallend is dat bloemsteel, kelk en kroon aanvankelijk dezelfde roze kleur hebben. Tijdens de bloei vergroot de urnvormige, bijna bolronde kroon zich, waarbij zij porseleinachtig wit wordt en op een lampion gaat lijken. De helmknoppen zijn tweehoornig. Het bovenstandige vruchtbeginsel ontwikkelt zich tot een doosvrucht, terwijl de bloemsteel zich opricht. Lavendelhei geldt als een winterstaander: de vrij grote zaden worden uit de vrucht gestrooid wanneer de twijgen door harde wind heen en weer worden geschud. De plant is giftig.

Lavendelhei komt voor in de koel-gematigde zone van het noordelijk halfrond en bereikt in Nederland de Zuidwestgrens van haar gesloten areaal. Zij is hier zeldzaam in de pleistocene streken en grotendeels beperkt tot de oostelijke helft van het land; alleen in Drenthe komt zij nog vrij veel voor. In de meeste streken is Lavendelhei zeldzamer dan Kleine veenbes, maar in Twente komt zij meer voor dan deze soort. Geïsoleerde vindplaatsen liggen in veenheiden in het brakwaterveengebied van Waterland. Lavendelhei behoort evenals Kleine veenbes tot de typische hoogveenplanten. Enerzijds is zij minder aan Veenmosvegetaties gebonden dan Kleine veenbes, anderzijds is zij sterker tot zeer zure grond beperkt. In het reliëf van levend hoogveen en van mospakketten in heidevennen staat Lavendelhei hoofdzakelijk bovenop lage mosbulten en op de flanken van hogere bulten. In de slenken dringt zij minder door dan Kleine veenbes; op de kruin van hoge bulten komt zij ook niet veel voor. In deels ontgonnen hoogveen staat Lavendelhei onder meer aan de voet van veendijkjes en op de kanten van greppels. Slaan daar houtgewassen op, dan kwijnt zij spoedig. Behalve in levend en op rustend of vergraven hoogveen komt Lavendelhei soms voor op plaatsen waar zich al op geringe diepte zand bevindt. Dit is het geval in Dopheivegetaties langs de oever van heidevennen en in natte, venige, gedeeltelijk uitgeturfde laagten in heidevelden.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)