Slijkgroen

Slijkgroen is een zeer kleine, spaarzaam klierachtig behaarde, eenjarige, in zomer en herfst bloeiende land- of waterplant. De bladeren staan in rozetten. De vorm van de bladschijf en de lengte van de bladsteel zijn nogal variabel. De eerst gevormde bladeren zijn priemvormig en verwelken vaak spoedig; de latere zijn meestal spatelvormig. In het water groeiende planten houden alleen priemvormige bladeren of vormen lang gesteelde drijfbladeren met een ovale bladschijf. In de bladoksels ontspringen bloemen, die korter gesteeld zijn dan de bladeren, en uitlopers, waaraan nieuwe rozetten ontspringen, zodat de planten vaak uitdijende matjes vormen. De bloemen zijn vrijwel regelmatig. De kelk is vijfspletig, met driehoekige slippen. De rozerode kroon heeft vijf uitgespreide, vrij spitse slippen; in de korte buis staan vier meeldraden ingeplant. De basis van de kroonbuis valt niet af en bekroont de rijpe, eivormige doosvrucht als een manchetje rondom de stijl. Onder water bloeit de plant cleistogaam; ook bij de landvorm is zelfbestuiving de regel. Het zaad is stoffijn: één zaad weegt een honderdste milligram. Verspreiding lijkt vooral via de poten van watervogels plaats te vinden. 

Slijkgroen komt voor in de koele en gematigde zone van het noordelijk halfrond; nauw verwante soorten bewonen het zuidelijk halfrond. In Nederland wordt het hoofdzakelijk langs de Rijn en zijn zijtakken aangetroffen. Over het geheel genomen is het zeldzaam, maar in het Gelderse rivierengebied kan het plaatselijk zeer talrijk optreden. Na de afsluiting van het Haringvliet is Slijkgroen westwaarts tot de oevers van deze zeearm opgerukt. Verder heeft het enkele groeiplaatsen in de duinen, waar het thans bekend is van Goeree, Katwijk, Zuid-Kennemerland en Ameland. Langs de Maas werd Slijkgroen vanouds veel minder aangetroffen dan in het Rijngebied, in Noord-Limburg in het geheel niet. In Zuid- en Midden-Limburg is het na meer dan een halve eeuw afwezigheid onlangs weer teruggevonden. In het oostelijk IJsselmeergebied is het na een reeks vondsten vanaf 1941 tot omstreeks 1960 nu vermoedelijk weer verdwenen. Vondsten langs de Overijsselse Vecht zijn van oude datum. In de pleistocene streken is Slijkgroen recent alleen in de grote zanderij bij Maarn aangetroffen. 

Slijkgroen is een dwergpionier van 's winters onder water staande, 's zomers droogvallende zand- en kleigrond. De bodem is meestal voedselrijk, neutraal tot zwak zuur en althans aan de oppervlakte humusrijk. Het plantje kan zowel in kalkarm als in kalkrijk milieu groeien en komt zowel in zoet als in zwak brak milieu voor. Het krijgt alleen een kans waar waterstands-wisselingen en winterse schuring van het water een duurzame oeverbegroeiing onmogelijk maken. Kieming vindt in de regel plaats tijdens het droogvallen van de standplaats; watervormen van Slijkgroen ontstaan doordat na de kieming het waterpeil weer stijgt. Op verschillende manieren verovert het dwergje zich een voorname plaats in de miniatuurbegroeiing. Allereerst ontwikkelt het zich sneller van zaad tot volwassen rozet dan andere pioniers; het vormt dan ook vaak een éénsoortige gordel in het laagste deel van de vegetatiezonering. Verder schijnen de zaden een stof af te scheiden die de kieming van andere planten verhindert. Ten slotte beginnen de gevormde rozetten terstond uitlopers te vormen, die nieuwe rozetjes voortbrengen. Naarmate het waterpeil zakt, droogt de hoogste gordel van de Slijkgroenvegetatie uit en krijgen andere planten de overhand, maar dan heeft onze pionier inmiddels al volop zaad voortgebracht. 

Hoewel Slijkgroen soms direct aan de oever van de rivier voorkomt, heeft het zijn grote ontplooiingskansen te danken aan zand- en kleiwinst. Onder gunstige omstandigheden, met name in warme zomers, kan het in een afgraving bij miljoenen voorkomen. Het optreden in de duinen is deels toe te schrijven aan infiltratie van rivierwater, hetzij door zaadaanvoer met het water, hetzij door toevoer van voedingsstoffen die gunstige condities voor de plant deden ontstaan. Maar al lang voor de infiltratie is de plant enige malen in de duinstreek gevonden; zo in de vorige eeuw op Schiermonnikoog en op enkele Oost-Friese Waddeneilanden. Planten waarmee Slijkgroen in latere fasen van zijn korte bestaan samenvoorkomt, zijn dwerguitgaven van Rode en Zeegroene ganzenvoet (Chenopodium rubrum en glaucum), Duizendknoop (Polygonum spp.), Goudzuring (Rumex maritimus), Akkerkers (Rorippa sylvestris) en Rode waterereprijs; voorts Liggende ganzerik (Potentilla supina), Weide ereprijs, Greppelrus (Juncus bufonius), Naaldwaterbies (Eleocharis acicularis), Slijmbos (Physcomitrella patens) en het glazige, bolletjesvormende groefwier Botrydium granulatum. Langs de Maas en bij Maarn is Waterpostelein (Lythrum portula), in geringe aantallen, als vrijwel enige begeleider in Slijkgroenvegetaties aangetroffen. Op Ameland waren Oeverkruid (Littorella uniflora) en Ondergedoken moerasscherm (Apium inundatum) zijn metgezellen. De uit Midden-Europa welbekende combinatie van Slijkgroen met Bruin cypergras (Cyperus fuscus) is in ons land maar heel zelden aan te treffen.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)