Spiraalruppia

Spiraalruppia is een overblijvende waterplant met lijnvormige bladeren, die ruim een millimeter breed kunnen worden en althans in hun jeugd meestal een stompe top hebben. De bladschede van de schutbladen is vrij breed, enigszins buikig en vaak rood getint. De steel van de bloeiwijze groeit in een week tot een lengte van een centimeter uit, waarna de verlenging plotseling zeer snel plaatsvindt. In twee dagen wordt de steel minstens vijf centimeter, maar vaak verscheidene decimeters, soms zelfs meer dan een meter lang. Deze lengte wordt bepaald door de afstand die nodig is om met de top van de bloeiwijze het wateroppervlak te bereiken. Vaak hebben de (bij deze soort niervormige) helmhokjes zich tevoren al losgemaakt en zijn naar de oppervlakte gestegen. De plant produceert dan twee gasbelletjes, die zich aan de bloemen hechten en de bloeiwijzesteel in verticale positie houden totdat het wateroppervlak bereikt is. De helmhokjes springen open, zodra ze met de lucht in contact komen, en het stuifmeel blijft op het water drijven. Een netwerk van mazen op de wand van de stuifmeelkorrels zorgt ervoor dat deze niet nat worden. Als de bloeiwijzesteel volgroeid is, steken de stempels juist boven het water uit. Bestuiving vindt dus, met behulp van het wateroppervlak, net in de lucht plaats. Op deze manier kan zowel kruis- als zelfbestuiving optreden, maar een aanzienlijk deel van de stempels blijft onbestoven. De vruchtzetting is dan ook vaak schaars en bloeiwijzen met acht vruchtjes vormen een uitzondering. Bij plotseling sterke stijging van de waterspiegel gebeurt het een enkele maal dat de bloeiwijzesteel het wateroppervlak niet weet te halen. In dat geval vindt op een soortgelijke manier bestuiving in een luchtbel plaats als bij Snavelruppia. Na de bloei begint de bloeiwijzesteel zich spiraalsgewijs op te winden; tenslotte kan hij vijf tot twintig windingen vertonen. De functie hiervan is niet duidelijk. Bij rijzing van de waterspiegel wordt de steel soms rechtgetrokken, waarna hij zich niet opnieuw opwindt. De vruchtsnavel vormt gewoonlijk geen duidelijk afgescheiden deel van de vrucht.

Spiraalruppia verdraagt meer zout en iets meer golfslag in het zomerhalfjaar dan Snavelruppia en kan in dieper water groeien : bij ons tot ruim een meter diep, in gebieden met helderder water echter bij waterdiepten tot zeven meter. Zij groeit in brak of zilt water en ook in wateren waar het gemiddelde zoutgehalte hoger is dan dat van zeewater. 's Zomers kan de zoutconcentratie van sommige wateren met Spiraalruppia zelfs meer dan het dubbele bedragen van die van zeewater! Welige vegetaties van deze plant zijn soms aan de zeewaartse kant van plassen en brede sloten achter de zeedijk te vinden, waar een sterke kwel van zout water optreedt. Behalve in afgesloten plassen en in brede sloten staat zij ook, meer dan Snavelruppia, in wateren met periodieke waterbeweging. Zo is zij op diverse plaatsen in het Deltagebied aan te treffen in de spuikom van uitwateringssluizen. In brak water kan Spiraalruppia samen met Schedefonteinkruid voorkomen. Naarmate het water zoeter wordt, krijgt dit laatste de overhand, doordat het zich in de lente sneller ontwikkelt en de waterruimte opvult. Hoe zouter het water, hoe beter Spiraalruppia tegen Schedefonteinkruid opgewassen blijkt. Komt het gemiddelde zoutgehalte in de buurt van dat van zeewater, dan ontbreekt Schedefonteinkruid en wordt Spiraalruppia vergezeld door groenwiersoorten die vanaf de bodem omhoog groeien, te weten Chaetomorpha linum (een borstelwier, bijgenaamd 'apenhaar') en Zeesla (Ulva lactuca). Daarnaast komt de plant zowel in brak als in zilt milieu samen voor met drijvende groenwieren, in de eerste plaats Cladophora sericea en voorts Darmwieren (Enteromorpha spp.). In de loop van de zomer kunnen deze wieren zich zo uitbreiden, dat ze Spiraalruppia pluksgewijze geheel overdekken en aldus uit haar overheersende plaats verdringen.

In Zeeland wordt Spiraalruppia af en toe buitendijks in zeearmen aangetroffen en wel op uitgeschuurde laagten in. het schor, waarin zich vloed- en regenwater kan verzamelen. Haar voorkomen op zulke plaatsen is van korte duur.

Op bladeren en stengels van Spiraalruppia zijn de larven van het vliegje Ephydra riparia te vinden, die hier rondkruipen en zich gedurende hun verpopping verscheidene weken lang aan de plant vastklemmen.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1991 (deel 4)