Adder

Naast uitgestrekte heide, maken ook landduinen, open bossen, bosranden en struwelen vaak deel uit van het leefgebied. De soorten maken ook gebruik van ruigtes, schrale akkers, heischrale graslanden en halfnatuurlijke graslanden grenzend aan de heide. De kwaliteit van het leefgebied wordt vooral bepaald door de aanwezigheid van een geschikte zomer en winterhabitat op overbrugbare afstanden van elkaar. De zomerhabitat bestaat uit open, zonnige terreindelen. Een kleinschalige afwisseling van sterk zonbeschenen en schaduwrijkere plekjes is ideaal. Om actief te zijn hebben de dieren nood aan zonnewarmte om hun lichaamstemperatuur op peil te brengen. Vaak maken de dieren daarvoor gebruik van hogere, droge structuren zoals begroeide stuifduinen, dijkjes, taluds … Ook maaisel- en plagselhopen worden gebruikt. Schraal begroeide, naar het zuiden geëxposeerde plekken op hellingen warmen het snelst op en genieten de voorkeur. Een gebied met een uitgesproken microreliëf, met hellingen en steilrandjes is daarom ideaal. Ook enigszins beschutte plekken waarop de wind minder invloed heeft en de opgewarmde lucht beter blijft hangen, worden vaak gebruikt. Als het te warm wordt, zoeken de dieren schaduwrijkere plekken op om terug af te koelen. Daarnaast is er ook een afwisseling nodig tussen begroeiingen met veel en weinig strooisel. Plekken met weinig strooisel op een open zandbodem warmen sneller op en zorgen voor een geschikt microklimaat. Structuurrijke vegetaties met een dikkere strooisellaag zorgen dan weer voor voldoende schuilmogelijkheden. Structuurrijke, oude heide is in trek, maar ook sterk vergraste terreindelen met dikke matten van bochtige smele of grote horsten en bulten van pijpenstrootje vormen geschikte onderdelen van het leefgebied. Een bodem of bodemlaag met een losse structuur, waarin zich veel holen en gaten bevinden, heeft de voorkeur.

De overwinteringsplaatsen zijn vaak te vinden in hoger gelegen, relatief droge terreindelen. Om koude en vorst tijdens de winterrust te overleven, is het belangrijk dat de overwinteringsplaatsen droog blijven. Het overwinteren gebeurt veelal in allerhande ondergrondse schuilplaatsen, zoals holen van andere dieren of holten tussen stronken of wortels van bomen. Vaak zijn die plaatsen beschut door een dichte vegetatie en gelegen in de nabijheid van bomen en struiken, als bescherming tegen extreme weersomstandigheden. Veel dieren keren jaar na jaar naar dezelfde overwinteringsplek terug. Bij het beheer dient men rekening te houden met de gekende overwinteringsplekken, die het best zo veel mogelijk ongestoord worden gelaten. Bomen kappen of stronken of vegetatie op die locaties verwijderen, kan de kwaliteit van de overwinteringsplaatsen aantasten door bijvoorbeeld veranderingen in vochtigheid, de aantasting van het wortelstelsel en de stevigheid. Men moet vermijden dat terreindelen in de wintermaanden plotseling vernatten, zodat de overwinterende reptielen kunnen verdrinken. Bij gebrek aan voldoende natuurlijke schuilplaatsen kunnen alternatieve overwinteringsmogelijkheden worden gecreëerd door grote hopen aan te leggen met houtstapels, strooisel, takken en graszoden van bijvoorbeeld plaggen. De zomer- en winterbiotopen liggen vaak enkele honderden meters of meer van elkaar gescheiden. Daarbij is het van belang dat er geen barrières zijn die verplaatsingen tussen de beide deelgebieden verhinderen. Ook mannetjes die op zoek gaan naar vrouwtjes om te paren, kunnen relatief grote afstanden afleggen. De maximaal vastgestelde verplaatsingsafstanden van adders zijn 1,5 kilometer in Vlaanderen en tot 3 kilometer in het buitenland. Die afstanden gelden tevens als maat voor potentiële kolonisatieafstanden, voor het bereiken van nieuwe leefgebieden of voor de uitwisseling tussen populaties. Populaties kunnen in stand gehouden worden door verbindingszones te creëren, door de realisatie van zonbeschenen, heideachtige vegetaties langs bospaden, bosranden en open plekken in het bos. Water is geen onoverkomelijke barrière voor adders.