Gewone ereprijs

Gewone ereprijs is een lage, overblijvende, groen overwinterende plant, die in de tweede helft van de lente bloeit. De stengels zijn opstijgend of grotendeels opgericht; de basis kruipt en wortelt. Per stengellid is de beharing geconcentreerd in twee rijen recht onder de aanhechting van het volgende bladpaar. De eironde, gekartelde, aan de voet afgeronde bladeren zijn zittend of zeer kort gesteeld, althans aan de bloeistengels. Overwinterende, niet-bloeiende stengeltjes hebben vaak relatief lang gesteelde bladeren. De bloemen staan in tamelijk dichte en rijkbloemige trossen in de bladoksels. Ze hebben een donker hemelsblauwe, van buiten lichtere kroon met een witachtige keel, die donkere lijntjes vertoont. Bij regen buigt de kroon voorover; dikwijls valt zij af en blijft aanvankelijk aan de stijltop hangen. Het intense blauw van de binnenkant van de kroon maakt dan plaats voor het bleke blauw van de buitenzijde. De afgeplatte, zwak omgekeerd hartvormige doosvrucht blijft korter dan de kelkslippen en steekt daar ook zijdelings weinig of niet buiten uit. Vaak treedt weinig vruchtzetting op. 

Gewone ereprijs komt voor in Europa, met uitzondering van enkele zuidelijke randgebieden, en verder oostwaarts tot in Centraal-Azië; in Noord-Amerika is hij ingevoerd. In een groot deel van Nederland wordt hij vrij algemeen aangetroffen, maar op de Waddeneilanden en in poldergebieden is hij tamelijk zeldzaam. 

Gewone ereprijs komt zowel in lichte loofbossen als op zonnige, grazige plaatsen voor, maar vooral in overgangsgordels tussen bos en grasland: hij is in de eerste plaats een 'zoomplant'. Hij staat op tamelijk droge tot tamelijk vochtige, matig voedselrijke, hoogstens matig bemeste, min of meer humeuze, ongeveer neutraal reagerende, minerale, niet te zware grond. Op zandgrond groeit hij voornamelijk als deze een zekere gehalte aan slib, leem of kalk bevat; verder is hij veel te vinden op leem, löss, krijt en zandige klei, weinig op veen. Als bosplant staat Gewone ereprijs vooral in het lichte, kruidenrijke Essen-elzenbos op hoge oeverwallen langs rivieren en beken; ook wel op steile, zandige taluds van bosbeken. In andere bostypen is hij voornamelijk op open plekken, langs paden en aan de bosrand te vinden. Ook staat hij dikwijls op de spaarzaam begroeide bodem onder laanbomen. Als grasland- en zoomplant komt hij het meest in bermen voor, meer dan in hooi- en weilanden. Vooral tamelijk steile kanten vormen een geschikte standplaats, zoals dijkhellingen en de bovenrand van slootbermen. Net als het tegelijkertijd bloeiende Kruipend zenegroen (Ajuga reptans) kan hij daar in de vroege voorzomer hele plekken blauw kleuren. Ook groeit hij vaak aan de rand van struweel. In zwaar bemest en beweid cultuurgrasland staat de plant hoogstens nog onder het prikkeldraad. Waar het grasland minder intensief wordt gebruikt, neemt Gewone ereprijs een minder marginale plaats in, met name in hoge uiterwaarden en in niet te vochtig beekdalgrasland. Tussen langhalmig gras kan hij zich niet goed handhaven; in niet meer gemaaid grasland gaat hij dan ook achteruit, behalve daar waar de grasgroei door beschaduwing geremd wordt. In de duinen is hij plaatselijk talrijk in dwergstruweel en duingrasland op (noord)hellingen en in droge valleien, waar zijn hemelsblauwe bloempjes ook weer het voorzomeraspect kunnen bepalen. Aan bosranden wordt Gewone ereprijs vergezeld door onder meer Hondsdraf (Glechoma hederacea), Dagkoekoeksbloem (Silene dioica) en Heggewikke (Vicia sepium); in grasland door Veldzuring (Rumex acetosa), Gewoon reukgras (Anthoxanthum odoratum), Rood zwenkgras (Festuca rubra) en Kruipende boterbloem (Ranunculus repens); in droog grasland op rivier- of duinzand door Akkerhoornbloem (Cerastium arvense); op duinhellingen door Bosaardbei (Fragaria vesca), Smalle wikke (Vicia sativa subsp. nigra), Nachtsilene (Silene nutans) en Ruig viooltje (Viola hirta). 

Gewone ereprijs en verwante soorten worden om hun nectar door allerlei bijen en vliegen bevlogen, vooral door kleine, korttongige bijen (Andrena- en Halictus-soorten). Een voorkeur voor ereprijsbloemen hebben de zandbij Andrena cingulata en haar broedparasiet, de wespbij Nomada guttulata. Verder zijn op Gewone ereprijs de snuitkever Gymnetron rostellum en de vedermot Stenoptilia pterodactyla gespecialiseerd. Van de laatste vreet de rups zowel aan bladeren als aan bloeiwijzen. Zeer algemeen komen op Gewone ereprijs gallen van de galmug Jaapiella veronicae voor; in de regel betreft het een bladpaar aan de top van een stengeltje, dat tot een beursje is vervormd en opvalt door zijn sterke, witte beharing. Vooral in het winterhalfjaar zijn zulke galletjes op vrijwel elke groeiplaats van de plant aan te treffen.  

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)