Dubbelkelk

Dubbelkelk is een middelhoge, stekelig en soms bijna distelachtig behaarde, een- of tweejarige zomerbloeier. De stengel is vaak over een groot deel van zijn lengte vertakt en zigzagsgewijs heen en weer gebogen. De bladeren zijn langwerpig-(omgekeerd-)eirond, naar beide zijden geleidelijk versmald, met spitse, driehoekige top en verwijderd getande rand. De onderste bladeren hebben een steelachtig versmalde voet en zijn soms veel dieper gespleten; de hogere bladeren hebben een stengelomvattende voet. Een deel van de stekelharen op de bladeren zit op witachtige, van onder holle bultjes, die het blad een onmiskenbaar pukkelig uiterlijk geven. Even onmiskenbaar is het dubbele omwindsel, waarop de Nederlandse naam van de plant slaat; een bijzonderheid die Dubbelkelk met Cichorei gemeen heeft. De buitenste drie tot vijf omwindselblaadjes zijn breed driehoekig-eirond met iets hartvormige voet en liggen met de zijranden tegen elkaar (als bij de kelk van Penningkruid, Lysimachia nummularia). De hierbinnen staande omwindselbladen zijn veel smaller en schuitvormig. Het hoofdje blijft ook in geopende toestand bekervormig, spreidt zich dus niet vlak uit. De lintbloemen zijn citroengeel. De nootjes zijn vrij lang gesnaveld. De buitenste zijn bleek, gekromd en enigszins zijdelings samengedrukt, en blijven binnen de schuitvormige binnenste omwindselbladen. De overige nootjes zijn bruin, recht en sigaarvormig.

Dubbelkelk is inheems in het Middellandse-Zeegebied, Zuidwest-Azië en Zuidwest-Europa. Verder noordwaarts in West- en Midden-Europa wordt het als een ingevoerde en deels ingeburgerde soort beschouwd, die vooral met luzerne- en klaverzaad is verspreid en lang niet overal standvastig blijkt. Wat Nederland betreft, moet onderscheid worden gemaakt tussen het Deltagebied en de rest van het land. In Zeeland en op Goeree-Overflakkee is Dubbelkelk tamelijk algemeen en een vast bestanddeel van de flora. Voor Walcheren wordt hij al omstreeks 1600 vermeld, al wordt niet aangegeven of hij toen in het wild of alleen gekweekt voorkwam. In elk geval is hij in de eerste helft van de 19de eeuw al op tal van plaatsen in Zeeland aangetroffen. In feite is er geen aanleiding het zuidwesten van het land niet tot het natuurlijke areaal van de soort te rekenen. Hetzelfde geldt voor Engeland, waarvoor Dubbelkelk al in de 16de eeuw wordt opgegeven en waar hij dus in elk geval geen neofiet is.

In Zeeland is Dubbelkelk een bewoner van bermen maar vooral van dijkhellingen. Hij groeit op zonnige, open plekken op voedselrijke, zandige kleigrond, ook wel op zand. Hij staat niet in de meest uitgebalanceerde dijkvegetaties, veeleer op verstoorde plekken: omgewerkte of vernieuwde taluds, molshopen, ingestorte steile kantjes en dergelijke. Op beweide dijken wordt hij zelden of niet aangetroffen, evenmin als aan de zeezijde van zeedijken. Vaak komt hij samen voor met Gevlekte rupsklaver (Medicago arabica); verder is hij als dijkplant qua standplaats te vergelijken met Grote kaardebol (Dipsacus fullonum) en Paardenbloemstreepzaad.

Buiten het Deltagebied is Dubbelkelk in ons land een zeldzame en vermoedelijk onbestendige verschijning, al wordt hij de laatste tijd vaker aangetroffen dan vroeger. Vooral uit Zuid-Limburg worden ieder jaar wel enige vondsten gemeld op open plekken in bermen en graslanden, op ruderale terreinen, aan de rand van nieuwe aanplantingen en dergelijke, maar de plant houdt nooit lang op dezelfde plaats stand.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1991 (deel 4)