Gulden sleutelbloem

De Gulden sleutelbloem (vroeger Echte of Gewone sleutelbloem genoemd) is een lage, kort klierachtigdonzige, overblijvende lentebloeier, die wat later in bloei komt dan Slanke en Stengelloze sleutelbloem. De bladeren zijn meestal wat kleiner en steviger dan bij deze twee soorten, en naar de voet abrupter in de steel samengetrokken. Het scherm staat op een rechte en meestal tamelijk korte steel. Meestal knikken de bloemen naar één kant. Ze hebben een opvallend wijde, klokvormige, bleek geelachtige kelk met korte, vrij stompe lobben. De bloemkroon is donkerder, bijna goudgeel, kleiner en wat steviger van consistentie dan bij de twee naaste verwanten. De kroonslippen vormen een kommetje. Aan de voet vertonen ze meestal een oranje vlek. Na de bloei richten de bloemstelen zich op. De vrucht blijft korter dan de kelk. Na het opengaan van de vruchten liggen de zaden in rechtopstaande bekertjes. Harde wind in het najaar, of een passerend dier, doet de elastisch gebleven bloeiwijzesteel heen en weer zwaaien, zodat de bekertjes hun inhoud wijd en zijd uitstrooien.

Gulden sleutelbloem komt voor in het grootste deel van Europa - in de noordelijkste en Zuidelijkste delen slechts sporadisch - en voorts, in afwijkende ondersoorten, in enige West- en Midden-Aziatische gebieden. In Nederland is zij zeldzaam geworden en gaat zij steeds verder achteruit. Grotendeels is zij beperkt tot de Zuid-Limburgse hellingen en de dalen van de grote en sommige kleine rivieren in Limburg, Noord-Brabant, Gelderland en Utrecht. Vindplaatsen elders zullen voor het merendeel op aanplanting teruggaan, al zou de soort op een enkele plek in de duinen (evenals in België) wild kunnen zijn.

Gulden sleutelbloem komt vooral in graslanden voor, en wel op matig droge, maar niet sterk uitdrogende, humushoudende, meestal kalkrijke grond. Gewoonlijk gaat het om grondsoorten die zowel fijn als grof bodemmateriaal bevatten, met name zandigkleiige rivierafzettingen, krijtverweringsbodems of löss. De plant gedijt het best bij matige beweiding beter dan in hooiland - en kan aan de rand van intensief gebruikte weilanden haar bestaan nog een tijdlang rekken onder prikkeldraad, maar is tegen het huidige hoge bemestingsniveau niet bestand. In uiterwaarden staat zij vooral op zandige stroomruggen, zowel op plekken die regelmatig 's winters onder water komen, als op hoger gelegen terrein. Ook komt zij op rivierdijkhellingen voor. Op krijthellingen staat de Gulden sleutelbloem, behalve in zonnig grasland, ook op kapvlakten en lichte plekken in loofbossen en struweel. Planten waarmee ze samen voorkomt, zijn onder meer Ruige weegbree (Plantago media), Kleine pimpernel (Sanguisorba minor), Knolboterbloem (Ranunculus bulbosus), Voorjaarszegge (Carex caryophyllea), Goudhaver (Trisetum flavescens), Ruig viooltje (Viola hirta); in uiterwaarden en beekdalen Knolsteenbreek (Saxifraga granulata). In het Maasdal gaan nog steeds vindplaatsen verloren door afgraving, mest of door beplanting van zomerkaden met Populieren. Anderzijds herstelt de plant zich vrij spoedig na het terugdringen van de bemesting in (niet-gescheurd) weiland.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)