Hoenderbeet

Hoenderbeet is een lage tot zeer lage, eenjarige plant, die zowel in het voorjaar als in het najaar kan kiemen en van de lente tot de herfst in bloei te vinden is. De bladeren zijn vrij diep gekarteld; de onderste zijn gesteeld en in omtrek vrijwel rond, de bovenste zittend, min of meer stengelomvattend en niervormig. De desbetreffende bladparen lijken onder de schijnkransen een in het midden verdiept presenteerschaaltje te vormen. De roodpaarse bloemkroon heeft een lange, aan de voet gebogen buis en steekt hoog boven de kelk uit; de bovenste bloemen lijken de plant als een tulband te bekronen. Bij koud weer in voor- en najaar worden alleen cleistogame bloemen gevormd, die als dieppaarse knoppen binnen de kelk blijven. Veelal wordt de 'normale' bloei dus door een periode van cleistogamie ingeluid, waarin uiteraard alleen zelfbestuiving kan plaatsvinden. Anderzijds is bij normale bloemen waargenomen dat ze alleen na kruisbestuiving goede zaadzetting vertonen. 

Hoenderbeet, net als veel andere akkerplanten oorspronkelijk afkomstig uit het Middellandse-Zeegebied, is als cultuurvolger een kosmopoliet geworden; hij komt in hoofdzaak in gematigde streken voor. In Nederland is hij vrij algemeen in het zuiden, midden en westen en in het Fries-Groningse kleigebied. In veengebieden, op de zandgronden in het noordoosten en op de Veluwe is deze plant zeldzaam. Hoenderbeet komt op soortgelijke plaatsen voor als Paarse dovenetel, maar lijkt wat kieskeuriger en sterker vocht- en schaduwmijdend. Hij staat in tuinen, hakvruchtakkers, open bermen en dijktaluds en langs grindpaden. Het meest komt hij op zandige kleigrond voor, maar ook wel op lichtere of zwaardere grondsoorten. Vaak treedt hij samen met Grote ereprijs (Veronica persica) en verwanten, en met Kroontjeskruid (Euphorbia helioscopia) en Tuinwolfsmelk (E. peplus) op. 

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)