Bouwen aan groenexpertise

Zwarte els

Alnus glutinosa

Zwarte els herken je aan zijn zwarte elzenpropjes (elzenkatjes) en het blad met een stompe tot iets ingesneden top. Het blad is verder omgekeerd eivormig en heeft een dubbelgezaagde bladrand.  Zwarte els is een vrij kleine tot middelgrote boom die 10 tot 25 m hoog kan worden. Van nature staat hij vaak op natte bodems maar hij kan ook droger groeien.

Habitat:

Zwarte els is een kleine tot middelgrote boom die kenmerkend is voor bossen op moerasgronden. Of die nu zandig, lemig of kleiig zijn, maakt weinig verschil. Op voedselrijke en mineraalrijke bodems groeit deze lichtminnende boomsoort het best. Ook zuurstofarme bodemomstandigheden, bv. bij langdurige overstromingen, kan zwarte els goed overleven. Via wortelknolletjes waarin zich bacteriën bevinden, slaagt de boom erin stikstof uit de lucht rechtstreeks op te nemen: dat heeft een bodemverbeterend effect. Om die reden wordt de boom nog steeds veel aangeplant door bosbouwers op ‘moeilijke’, natte standplaatsen. In de traditioneel beheerde hakhoutbossen en middelhoutbossen op nattere bodems speelde zwarte els een eersterangsrol als leverancier van brandhout. Zwarte els komt ook buiten het bos veel voor in lijnvormige landschapselementen op nattere bodems, gewoonlijk onder de vorm van al dan niet doorgeschoten hakhout of vooral vroeger ook als knotboom.

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Bronbos (91E0_vc)

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Voedselarm broekbos (91E0_vo)

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Matig voedselrijk broekbos (91E0_vm)

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Valleibossen (91E0_va)

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Ruigt elzenbos (91E0_vn)

Bosbehandeling:
  • snelle diktegroei is gunstig
  • goede voor hakhoutbeheer
Houtkwaliteit:
  • Zacht, taai en matig sterk hout met een geringe duurzaamheid (duurzaamheidsklasse 5).
  • Borstels, snijwerk, palen
  • Onder water onbeperkt houdbaar
  • Fineer kan dienen als "imitatie-kersen"
Subsidies bij bebossing:
Ja, deze boom mag je gebruiken bij een bebossing of herbebossing waarvoor je subsidies aanvraagt bij Natuur en Bos.
Aandachtspunten bij beheer:

De zwarte els heeft een zeer dominante harttak en is dus gemakkelijk op te snoeien bij begeleidingssnoei.

Ziekten en plagen:
  • de wortelrotschimmel Phytophtora alni zorgt voor massale sterfte van zwarte elzen doorheen Europa
  • het elzenhaantje (Agelastica alni) is een typische bladvreter, maar met enkel gevolgen voor de sierwaarde
Verdraagt snoei:
  • Zwarte els verdraagt zware snoei en kan zonder probleem als vormboom of hakhout gebruikt worden.
Interessante cultivars:
  • 'Aurea': geelgroen blad; boom kleiner dan de soort
  • 'Imperialis': zeer fijn, diep ingesneden blad; boom trager groeiend en kleiner dan de soort
  • 'Laciniata': ingesneden blad, minder fijn dan 'Imperialis', maar sneller groeiend
  • 'Pyramidalis': opgaande takken, dus smaller dan de soort
Gebruik:
geneeskrachtige planten
hout en kurk leverende gewassen
Beschikbaarheid markt:
algemeen
Onderscheidende determinatiekenmerken:

Blad: 4 tot 11 cm lang, vrij ronde vorm, veernervig met 5 tot 6 paar krachtige nerven die ongedeeld tot aan de bladrand doorlopen. Wigvormige voet en stompe tot iets ingesneden top. De bovenzijde is donkergroen en glimmend, de onderzijde lichter groen met okselbeharing. De bladrand grof, soms dubbel gezaagd of getand. Een 1 tot 3 cm lange bladsteel met stippels.

Bloeiwijze: Bloei in februari-maart, voor de bladontwikkeling. Mannelijke katjes met 3 tot 5 bij elkaar, 5 cm lang, in trossen, donkergeel tot roodachtig. Vrouwelijke katjes in korte, rechtopstaande trossen, 0,5 cm doorsnede, donkerrood.

Vrucht: Verhoute katjes van 1,5 tot 2 cm lang, donkerbruin. De nootjes zijn klein, bruinachtig en gevleugeld. Elzenproppen blijven de hele winter aan de boom hangen

Twijgen en knoppen: De twijgen zijn bruingroen met oranje lenticellen, kaal en kleverig bij uitlopen. De knoppen zijn gesteeld, smal-eivormig, onbehaard en dikwijls blauwachtig berijpt en kleverig. Schors Bruin, door meerdere verticale en dwarse scheuren in hoekige stukken verdeeld.

Geslachtsverdeling:
eenslachtig, eenhuizig
Boomtype:
loofboom
Bladeren:
blad-/naaldverliezend
Groeisnelheid:
snel
Boomgrootte:
1e grootte
vormboom

15-20 m

Bewortelingstype:
diepwortelend

Wortelt zich stevig en vrij diep

Kroonvorm:
ovaal
Kroonbreedte:
gemiddeld 9 meter
Kroondichtheid:
half open kroon
Mycorrhizen:
ecto-mycorrhizen
Areaal:

Deze boom komt over heel Europa algemeen voor, met uitzondering van het uiterste noorden en delen van Spanje. Verder strekt het areaal zich uit tot in Noord-Afrika en Turkije.

Areaalkaart
Verspreidingskaart van Zwarte els, Flora-atlas 2006 (Atlas van de Flora van Vlaanderen en het Brussels gewest. Van Landuyt Wet al. Nationale Plantentuin, INBO, Flo.Wer)
Verspreiding in Vlaanderen:

Zwarte els is een uiterst algemene boomsoort in heel Vlaanderen. Aangezien ze binnen en buiten het bos veel werd en nog steeds wordt aangeplant, is het niet altijd duidelijk in hoeverre de opgetekende vindplaatsen alle van natuurlijke oorsprong zijn.

Bodemtype:
Klei
Leem
Zand
Zwaar
Licht
Niet te arm
Bodemvocht:
Nat
Vochtig
Droog
verdraagt natte standplaatsen zeer goed
Zuurtegraad:
pH-indifferent
Voedsel:
Min
voedselarm
Max
zeer voedselrijk
Gevoeligheid voor spatzout tegen stam:
gevoelig
Gevoeligheid voor verdichting:
gevoelig
Verdraagt verharding slecht
Gevoeligheid voor zout in wortelzone:
minder gevoelig
Gevoeligheid voor windworp:
geen verhoogd risico
Gevoeligheid voor takbreuk:
geen verhoogd risico
Gevoeligheid voor zeewind:
tolerant
Gevoelig voor voorjaarsvorst:
nee
Ellenberg licht:
half-schaduwplanten
Ellenberg vocht:
indicator van natte, waterverzadigde standplaatsen, maar ook bestand tegen overstromingen
Ellenberg pH:
tussen matige zuurindicator en zwakke zuurindicator
Ellenberg voedselrijkdom:
indifferent
Ellenberg wisselende waterstand:
nee
Ellenberg saliniteit:
zout verdragend, toch vooral om zoutloze bodems (0 - 0,1% Cl)
Ellenberg overstroming:
Deze soort kan tegen overstromingen.
Sierwaarde omwille van bladvorm:
Neen, deze boom heeft geen sierwaarde omwille van de bladvorm.
Sierwaarde omwille van schors:
Neen, deze boom heeft geen sierwaarde omwille van de schors.
Periode van uitlopen van het blad:
Bladkleur in de zomer:
Groen
Bladkleur in de lente:
Groen
Bladkleur in de herfst:
Geel
Bloemkleur:
Bloemkleur (mannelijk):
geel
Bloemkleur (vrouwelijk):
Sierwaarde omwille van bloei:
Ja
Bloembeschrijving:

Lange bruingele mannelijke katjes voor het uitlopen van het blad

Zaad:
vanaf Juni tot Juni
Kiemtijd:
vanaf Voorjaar
Geurend:
nee
Draagt vruchten:
ja

Eivormige elzenproppen, die 's winters aan de boom blijven hangen

Sierwaarde omwille van vrucht:
ja
de gedroogde elzenproppen blijven heel de winter aan de boom hangen
Vruchten zijn eetbaar voor mens:
nee
Vruchten zijn giftig voor mens:
nee
Bestuiving:
windbestuiving
Vruchttype:
eenzadige dopvrucht of noot
Vruchtkleur:
onopvallend
Verbreidingswijze:
dieren
water
wind
Verbreidingsstrategie:
een groot aantal wijd-verspreide zaden of sporen
Dominante verjonging:
Nee, deze soort kan niet dominant verjongen.
Zaadbank:
behoudt kiemkracht op korte termijn (zaden overleven langer dan één jaar, maar gewoonlijk minder lang dan 5 jaar).
Bladvertering:
snel
Vruchten zijn eetbaar voor dier:
Ja, deze boom heeft voor dieren eetbare vruchten.
De zaden vormen in de winter een belangrijke voedselbron voor kleine vinkachtigen zoals Sijs en Putter.
Ecologische informatie:
De zwarte els leeft in symbiose met een stikstof fixerende bacterie (Frankia alni), die zich bevindt in wortelknolletjes. In pioniersituaties kan de zwarte els dus zelf in een gedeelte van zijn stikstofvereisten voorzien.
Herkomst:
oorspronkelijk inheems
Rode lijst:
niet bedreigd
Invasieve exoot:
Nee

Deze pagina werd mogelijk gemaakt door de financiële steun van het LIFE-programma van de EU(opent nieuw venster) in het kader van het LIFE BNIP-project(opent nieuw venster).

Cursussen bij Inverde

Boeken