Bouwen aan groenexpertise

Natuurtype: Essen-Elzenbos met Goudveil en Reuzenpaardenstaart

Het Essen-Elzenbos met Goudveil en Reuzenpaardenstaart is een smal, meestal lijnvormig bostype, langs bronnen en bronbeekjes, die kalkhoudend zuurstofrijk en voedselrijk grondwater van constante temperatuur aanvoeren. Het wordt gekenmerkt door een uitgesproken voorjaarsaspect. De planten weten te profiteren van het relatief warme bodemwater op het moment dat de grond in de omgeving nog niet op temperatuur is, soms zelfs nog bevroren.
De boomlaag wordt gedomineerd door Gewone es. In de struiklaag overweegt Hazelaar. De meest typische soorten in de kruidlaag zijn Paarbladig en Verspreidbladig goudveil, Reuzenpaardenstaart, Bittere veldkers, Bosereprijs, Hangende en Slanke zegge en Dotterbloem

Rondom de eigenlijke bronnen is het soortenspectrum het meest compleet. Langs bronbeekjes en op kwelplaatsen in bossen komen vaak min of meer fragmentair ontwikkelde gemeenschappen voor met Moerasspirea, Kruipend zenegroen en Kruipende boterbloem. Door de kleine oppervlakte, de grillige vorm en de grote reliëfverschillen in dit bostype is het bijna onvermijdelijk dat er soorten uit de omringende bostypes (meestal Essen-Eikenbossen of Eiken-Beukenbossen) meegenomen worden in de vegetatieopnamen (vb. Beuk, Zomereik, Zoete kers, Bosanemoon, Gele dovenetel, Brede stekelvaren, Bosgierstgras, …).

Verspreiding:

Het Essen-Elzenbos met Goudveil en Reuzenpaardenstaart komt bijna uitsluitend voor in de Leemstreek, vooral in de Vlaamse Ardennen en de Westvlaamse heuvels, maar ook in het Pajottenland, Haspengouw en de Voerstreek. Potentieel bedraagt het areaal enkele honderden ha, actueel zijn slechts enkele tientallen ha goed ontwikkeld (Vandekerkhove, 1998). Er zijn geen opnamen in het vegetatiemeetnet van de bosinventarisatie (Bos & Groen, 2001). Het aandeel in het actuele Vlaamse bosareaal is dus zeer beperkt. Waarschijnlijk gaat het om minder dan 100 ha. Mooie voorbeelden vindt men onder andere in het Neigembos in Ninove en in ’t Burreken en de Everbeekse Bossen in Brakel.

Bodem:

Het Essen-Elzenbos met Goudveil en Reuzenpaardenstaart komt vooral voor op matig natte tot zeer natte zandleem- of leembodems zonder profielontwikkeling (alluvium). Men vindt het aan de voet van hellingen nabij stromende beekjes of in bronzones op de flank van hellingen op het contactvlak tussen een zandlaag en een kleilaag (Noirfalise, 1952).

Ellenbergwaarden:

Dit bostype wordt vooral gekenmerkt door halfschaduwplanten van een vochtige, (matig) stikstofrijke en matig tot zwak zure bodem.

Natuurbeheer (onderhoudsbeheer) uitgebreid:

Dit zeer waardevolle zeldzame bostype is uitermate kwetsbaar door zijn zeer plaatselijk karakter en specifieke abiotische vereisten. De kans op verdwijnen van dergelijke bossen, zelfs bij éénmalige kleinschalige verstoring, is zeer groot. Ze vereisen dan ook een specifieke bescherming. Het uitwendig beheer moet gericht zijn op het instandhouden van een constante watertoevoer van hoge kwaliteit. De vegetatie is afhankelijk van een permanente aanvoer van basenrijke kwel (zie bv. Fastenaekels et al., 2003) waardoor drainage of ontwatering in de omgeving uit den boze is. Een bufferstrook, zeker aan de bovenzijde van de bron, is noodzakelijk tegen eutrofiëring. Ook opstuwen van water voor de aanleg van vijvers is funest. De bron- en kwelzones zelf, en hun onmiddellijke omgeving worden best opgenomen in een zone met specifiek beheer (reservaatstatuut, zone met ecologische functieinvulling). Het inwendig beheer is best een beheer van niets doen, gezien de kwetsbaarheid van de vegetatie. Betreding en exploitatie dienen vermeden te worden want de verzadigde structuurloze bodem is er niet voor geschikt (Van der Werf, 1991; Bos & Groen, 2001). Enkel indien ongewenste boomsoorten voorkomen, of om plaatselijk een iets lichtrijker karakter te creëren kunnen kleinschalig bomen manueel geveld worden. In de directe omgeving van de bronzone wordt best een bufferzone voorzien waar ook minimaal wordt ingegrepen. Bij te sterke overschaduwing of verzurende bladval (door bijvoorbeeld nabije Beuken of naaldhout), kan het volstaan om gericht deze randbomen te vellen. Bomen (en zeker kruinen van naaldbomen) die hierbij in de bronzone vallen, worden best weggetakeld om verruiging te vermijden.

Grondwaterafhankelijk:
Niet van toepassing
Ontwikkelingsduur:

Men kan dit bostype vinden in bossen van alle leeftijden, maar het aandeel in oud-bos is duidelijk hoger dan het aandeel in jong bos.

Natuurwaarde:

Het Essen-Elzenbos met Goudveil en Reuzenpaardenstaart is naar natuurwaarde één van de meest waardevolle bostypes in Vlaanderen. Het komt slechts op een beperkte oppervlakte voor en wordt gekenmerkt door een typische zeer soortenrijke vegetatie bestaande uit heel wat zeldzame soorten. Het maakt deel uit van het prioritair habitattype 91E0 (Decleer, 2007). '91e0

Recreatieve waarde:

Gezien de grote kwetsbaarheid is het niet geschikt voor recreatie.