Platte bies

Platte bies is een lage tot zeer lage, iets glanzend gras- tot donkergroene voorzomer- en zomerbloeier met een enkele millimeter dikke, strobruine, donkerder beschubde, kruipende wortelstok waaraan de stengels in een rij ontspringen. De vrij taaie, min of meer afgeronde stengels zijn alleen onder het midden, vaak alleen aan de voet bebladerd. De dikwijls rozetachtig afstaande bladeren hebben een vrij vlakke tot gootvormige, gekielde, twee à drie millimeter brede, aan de top driekantige bladschijf. De bloeiwijze bestaat uit acht of meer kastanjebruine aren, die afwisselend in twee rijen op de hoofdas staan; het geheel is één tot drie centimeter lang, ongeveer half zo breed en sterk afgeplat. Aan de voet van de bloeiwijze ontspringt een schutblad, dat vaak boven de bloeiwijze uitsteekt. De afzonderlijke aren hebben aan de voet een kafjesachtig schutblad en bevatten vijf of meer bloemen. Deze hebben drie tot zes lange bloemdekborstels die boven het nootje uitsteken. De stijl draagt twee stempels. Het afgeplat-omgekeerd-eivormige, bruine nootje is aan de voet steelvormig versmald, aan de top toegespitst en lang gesnaveld door de stijlrest; zonder deze is het ongeveer twee millimeter lang.

Platte bies komt voor in Europa, noord- en westwaarts tot Zuid-Zweden, Schotland en Midden-Frankrijk, en in Zuidwest- en Midden-Azië. In Nederland is zij zeldzaam in de duinen en in sommige poldergebieden nabij de kust. Verder landinwaarts kwam zij op verscheidene plaatsen in Overijssel en de Achterhoek voor, verder in Zuid-Limburg, terwijl zij langs de Kromme Rijn eertijds de weiden bruin kleurde. Een tijdlang gold zij als uiterst zeldzaam en buiten het Deltagebied wel verdwenen, maar bij recente inventarisaties van Hollandse weidegebieden — door floristen vaak als 'groene leegte' ervaren — zijn herhaaldelijk groeiplaatsen van Platte bies ontdekt. Ook in Overijssel zijn sinds kort weer twee groeiplaatsen bekend. In de duinen van Noord-Kennemerland en op sommige Waddeneilanden blijkt zij ook nog aanwezig.

Platte bies groeit in weilanden en andere grazige plaatsen op blijvend vochtige tot natte, humeuze, tamelijk voedselrijke, basenrijke, veelal calcium- of ijzerhoudende, niet tot matig bemeste zand-, leem- en kleigrond. Zij is kenmerkend voor plekken waar de bodem door tred en vocht verdicht en zuurstofarm is. Onder deze omstandigheden ontstaan stoffen die op de wortels van de meeste planten als gif werken, zoals waterstofsulfide. Platte bies is hiertegen vrij goed bestand en kan goed leven met de fosfaatschaarste, die wordt veroorzaakt doordat in een calcium- of ijzerrijk milieu het fosfaat in zeer slecht oplosbare vorm gebonden wordt. Bovendien is de plant taai en tredvast. Deze combinatie van eigenschappen stelt haar in staat zich te handhaven op haar specifieke standplaats, waar forsere cypergrassen en grassen niet kunnen gedijen. Een deel van de groeiplaatsen staat onder invloed van bewegend grond- of oppervlaktewater. Zo groeit Platte bies op kwelplekken aan de binnenduinrand en onderlangs dijken; vroeger ook langs beken en aan de rand van brongebieden in Twente en Zuid-Limburg. De betekenis van waterbeweging ligt in duurzame doorvochtiging en basentoevoer (niet in zuurstoftoevoer!). In oostelijk Zeeuws-Vlaanderen komt Platte bies voor op diverse plaatsen in weilanden langs kreken. In de duinen staat zij in vochtige valleien, vooral in beweid terrein zoals de vroongronden van Schouwen en Goeree en vergelijkbare terreinen in het Westland, in Noord-Kennemerland en op Ameland. Soms blijkt zij te groeien op tredplaatsen waar niemand een zeldzaamheid zou verwachten, zoals op Texel. Op Goeree staat zij ook aan de rand van een strandvlakte, op plaatsen die 's winters sporadisch door de vloed worden bereikt: zij is enigszins zouttolerant, maar in mindere mate dan Rode bies. Ontwatering heeft Platte bies zowel in de vastelandsduinen als in het binnenland op de meeste vroegere groeiplaatsen doen verdwijnen; ook toegenomen bemesting zal veel tot haar achteruitgang hebben bijgedragen. Tot het gezelschap van deze plant behoren Fioringras (Agrostis stolonifera), Zomprus (Juncus articulatus), Vertakte leeuwetand (Leontodon autumnalis), Aardbeiklaver (Trifolium fragiferum), Rietzwenkgras (Festuca arundinacea), Moeraszoutgras (Triglochin palustris), in duinvalleien ook Zeegroene zegge, Armbloemige waterbies, Moeraspaardebloem (Taraxacum palustre), Vleeskleurige orchis (Dactylorhiza incarnata), Kleine leeuwetand (Leontodon saxatilis), Melkkruid (Glaux maritima), Zilte rus (Juncus gerardi) en Zilte zegge.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)