Voorjaarszegge

Voorjaarszegge is een lage tot zeer lage, grasgroene, vroegbloeiende Zegge met kort kruipende, aan de top boogvormig opstijgende wortelstokken, die losse polletjes of matjes met slechts weinig spruiten vormen. De onderste scheden zijn donkerbruin en vezelen. De stengels zijn stomp driekantig en bij de bloei meestal nog geen decimeter lang; later verdubbelen of verdrievoudigen ze hun lengte dikwijls. De compacte bloeiwijze bestaat uit een knotsvormige mannelijke topaar en één tot drie dicht opeen zittende, rechtopstaande vrouwelijke aren. Soms ontspringt in de oksel van een grondstandig blad een lang gesteelde vrouwelijke aar. Opvallend is de mannelijke fase van de bloei, als de licht citroengele helmknoppen de halmen het uiterlijk van fakkeltjes in een nog vrij dorre grasmat geven. Het onderste schutblad heeft een korte schede en een bladachtige tot priemvormige schijf. De kafjes van de vrouwelijke aren hebben een niet of nauwelijks vliezige rand en een groene middennerf, die als een stekelpunt uittreedt. De urntjes zijn driekantig-peervormig, ruim twee millimeter lang, lichtgroen, later beige, grijzig behaard en zeer kort gesnaveld. Van alle andere inheemse Zeggen verschilt Voorjaarszegge door de lichte ring om de stijlvoet aan de top van het nootje.

Voorjaarszegge komt voor in Europa, noordwaarts tot IJsland en Zuid-Scandinavië, zuidwestwaarts tot Midden-Spanje, oostwaarts door Midden-Rusland tot in Centraal-Azië, alsmede in de Kaukasus. In Nederland is zij tamelijk zeldzaam en op haar retour. De voornaamste verspreidingscentra liggen in Zuid-Limburg, langs de rivieren en in de Hollandse duinen. In het rivierengebied staat zij in hoofdzaak in die delen die aan pleistocene zandgronden grenzen: langs de Maas (waar zij sterk achteruitgegaan is), de Gelderse IJssel, de Overijsselse Vecht en de Dinkel. In de duinen is zij plaatselijk vrij algemeen tussen Egmond en Noordwijk en op Voorne en Goeree; in het tussengelegen gebied is zij verdwenen. Hier en daar staat zij in de pleistocene streken: op de Veluwe, in het Gooi, in noordelijk Noord-Brabant en op één plek in Zuidwest-Drenthe.

Voorjaarszegge is een plant van zonnige, matig droge tot matig vochtige, niet te voedselrijke grazige plaatsen op krijt, leem, löss en kalk-, leem- of slibhoudend zand. De grasmat is laag maar meestal min of meer gesloten. Beweiding begunstigt het voorkomen van Voorjaarszegge, zolang de bemesting beperkt blijft. Dikwijls staat zij op enigszins verdichte en daardoor niet sterk uitdrogende grond. In Zuid-Limburg groeit zij in kalkgrasland, voor zover niet verruigd; ook op de bovenrand van de hellingen, waar het krijt met zand of löss gemengd is en deels erdoor wordt afgedekt. Talrijker zijn tegenwoordig de groeiplaatsen in licht bemeste hellingweilanden met Kamgras (Cynosurus cristatus) op kalkhoudende löss en krijtverweringsgrond. Zij staat hier met name op steile kantjes, waar bemesting weinig invloed heeft; de combinatie van Voorjaarszegge met Spits havikskruid (Hieracium lactucella) is kenmerkend voor wanden van Zuidlimburgse beekdalletjes. Langs de rivieren staat Voorjaarszegge aan de voet van zandruggen en duintjes in de uiterwaarden, op niet te dorre en niet te grofzandige plekken; op rivierdijken is zij vooral te vinden op steile kantjes even onder de top. 

In de duinen groeit zij vooral aan de rand van enigszins vochtige valleien, bijvoorbeeld in binnenduinweilanden (mient- of vroongronden) op de grens van groenblijvende en 's zomers bruin wordende grasvegetaties. Waar zij in het duin in droge valleien groeit, is dit veelal als overblijfsel uit een vochtiger verleden op te vatten. Een enkele maal is zij in de duinen op noordhellingen aan te treffen; ook staat zij wel langs paden. In de pleistocene streken staat Voorjaarszegge hier en daar in lemige bermen, in leemgroeven en in droge heide op keileem. Planten waarmee zij samen optreedt, zijn Voorjaarsganzerik (Potentilla verna), Grote tijm (Thymus pulegioides), Knolboterbloem (Ranunculus bulbosus), Kleine bevernel (Pimpinella saxifraga), Rood zwenkgras (Festuca rubra subsp. commutata), Gewoon struisgras (Agrostis capillaris), Bevertjes (Briza media), Zeegroene zegge, Gewone vleugeltjesbloem (Polygala vulgaris), Muizenoor (Hieracium pilosella); langs de rivieren en in de duinen ook Lathyruswikke (Vicia lathyroides), Akkerhoornbloem (Cerastium arvense) en Zandpaardenbloemen (Taraxacum laevigatum agg.); langs de rivieren en in Zuid-Limburg Kleine pimpernel (Sanguisorba minor) en Duifkruid (Scabiosa columbaria).

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)